هنر درمانی چیست؟

هنر درمانی چیست؟
شقایق هاشمی شکفته؛ کارشناس ارشد روانشناسی و هنر درمانگر

به فعالیت های خلاق روان درمانی با استفاده از ابزار و لوازم هنری که به صورت دیداری و شنیداری انجام می‌شود، هنر درمانی میگویند. به عبارت دیگر هنر درمانی شیوه ای از درمان است که در آن فرد وارد فرآیند خلق اثر هنری می‌شود و ضمن اینکه شرایطی بدیع و جدید را تجربه می‌کند، از نظر روحی و عاطفی بهبود می یابد.هنر درمانی تمرکز بر روی تجربیات درونی مثل احساسات، ادراکات و تصورات افراد است.

هنر نیز یک علم است. علمی که ارتباط مستقیم با روح و روان هر انسانی دارد. هزاران سال است که انسان از هنر به عنوان راهی برای ارتباط و انتقال مفاهیم و تجربه ها استفاده می‌کند.

هنر درمانی از گذشته های دور وجود داشته و فیلسوف های یونانی چون ارسطو این شیوه را بکار بسته اند.در تمدن شرقی ابوعلی سینا از اندیشمندانی بوده که از این شیوه استفاده میکرده است. ولی کاربرد امروزی هنر درمانی توسط زیگموند فروید و کارل گوستاو یونگ ارایه شد.
فروید معتقد بود رویاها که تصاویر امیال تغییر شکل یافته هستند، با هنر فرافکنی و نمایان می‌شوند .یعنی سمبل هایی که در ضمیر ناخودآگاه شخص بصورت سدهایی در روان او ایجاد می‌شود مثل ترس-رنج-استرس-افسردگی-کمبودها-نیازها …. و می‌تواند بصورت ناراحتی های جسمی و روحی ظاهر شود ، شناخته و درمان می‌شوند.
در اینجا هنر و روانکاوی از تاثیرات متقابل یکدیگر بهره بردند.

اما کارهای یونگ بیشتر از فروید بر گسترش هنر درمانی اثر داشت.یونگ یک دوره طولانی دچار افسردگی بود. او برای تسکین خود هر روز به ساحل دریا میرفت و با استفاده از گل، آب و سنگریزه شکلهای خلاق میساخت. او بین خودش و تصاویر و چیزهایی که ساخته بود گفت و گویی را شکل میداد و مسایل درونی خود را آشکار و بازنمایی می‌کرد. یونگ هر وقت به بحران‌های شخصی دچار می‌شد برای بازنمایی تجارب و تصورات درونی خود به طراحی، نقاشی، مجسمه سازی … میپرداخت و این روش را به بیماران خود نیز توصیه می‌کرد. او این تکنیک را ((تخیل فعال)) نام نهاد که بعدها به عنوان یکی از تکنیک های مهم روانشناسی تحلیلی و در هنر درمانی تحلیلی یونگ مطرح شد.

هدف از هنر درمانی برون ریزی آن چیزی است که به عنوان تعارض در فرد وجود دارد.هنر درمانی به مرور ناخودآگاه فرد را به خودآگاه فرد می آورد و او را متوجه بسیاری از جریانات و تعارضات موجود در ذهن و زندگی اش می‌کند.
هنر درمانی به خلق هنر در راستای افزایش خودآگاهی فرد و دیگران میپردازد و باعث توسعه فردی و افزایش مهارتهای رویارویی با چالش های مختلف می‌شود که به تعبیری همان تاب آوری است.

ابراز هنرمندانه ی اشخاص در فرآیند خلاق تولید اثر هنری میسر می‌باشد که همین امر در بهبود مشکلات مختلفی موثر است.
هنر درمانی برای همه افراد در همه سنین بسیار مفید است.
از هنر درمانی می‌توان در مدارس، آسایشگاهها و خانه های سالمندان استفاده کرد.

از هنر درمانی می‌توان برای کودکان معلول، افراد مبتلا به سرطان، فشار، استرس، غم، تجربه خشونت جسمی، ناکامی تحصیلی، اضطراب، وسواس، اختلالات افسردگی و کم توانان ذهنی استفاده کرد.

شاید تعجب کنید که هنر بتواند به عنوان یک ابزار موثر در درمان بیماری‌های ذهنی بکار رود. هنر درمانی از معدود اشکال پویا و فعال درمان است.هنر درمانی باعث کاهش مقاومت نسبت به درمان و تشویق جهت بیان احساسات و تجارب شخصی به طریقی بسیار راحت و امن ، به شیوه غیر کلامی می‌شود و همه ی این اتفاقات باعث می‌شود تا هرچه بیشتر از پیش به فکر بهره بردن از هنر به عنوان یک روش مفید و بهبود بخش بیافتیم.

حتی اگر نخواهیم از هنر برای درمان بیماران استفاده کنیم، میتوانیم از این روش برای کاهش استرس های روزمره، کاهش فشارها، افزایش مهارتهای ارتباطی، افزایش عزت نفس، خودآگاهی، سلامت روان، ایجاد آرامش و تمرین تمرکز استفاده کنیم.
با این توضیحات تفاوت جلسات هنر درمانی و کلاسهای هنری مشخص تر شده است. در کلاسهای هنری به دنیای خارج و فراگیری مهارتی هنری تاکید می‌شود و در جلسات هنر درمانی به ایجاد و بیان تصاویری که در درون افراد وجود دارد توجه می‌شود.

نکته ای که باید مطرح شود این است که هنر درمانی شامل مجموعه ای از هنرهای موجود است و برخلاف تصور بعضی از افراد صرفاً منحصر به نقاشی نیست. نقاشی، طراحی، مجسمه سازی، کلاژ، موسیقی، آواز، شعر خوانی، نمایش، عکاسی، آشپزی … از شاخه های هنردرمانی هستند که هنر درمانگران باید با این شاخه ها آشنایی داشته باشند. شاید تعریفی کوتاه از هنر درمانگری باعث شود تا علاقه مندان به این رشته بهتر بتوانند خود را آماده فعالیت و خدمت رسانی کنند.

متخصصان هنر درمانی در زمینه رشته های هنری و روانشناسی همزمان تحصیل می‌کنند. هنر درمانگران با شناخت و احاطه بر جوانب مختلف هنر و روانشناسی با بهره گیری از شیوه های مختلف هنری ویژه به افراد کمک می‌کنند. این افراد باید به مجموعه ای از توانایی ها مسلط باشند.
هنر درمانگران باید بتوانند با افراد در هر سن، عقیده، نژاد و جنسیت ارتباط برقرار کرده و همراهی کنند.
جلسات هنردرمانی به صورت انفرادی، گروهی و حتی خانوادگی برگزار می‌شود و هنردرمانگران باید بتوانند این جلسات را برگزار و مدیریت کنند.

در جلسات هنر درمانی نباید افراد را مجبور به استفاده و بکار بردن یک شاخه هنری کرد چون تفاوت‌های فردی و شخصیتی افراد باعث می‌شود تا موسیقی برای یک نفر مفید و برای دیگری نقاشی موثر واقع شود. پس تسلط هنر درمانگر به شاخه های هنری مختلف او را قدرتمند تر و جهانی وسیع تر برای فعالیت به او هدیه میدهد.
باشد که هنر را نفس بکشیم هر لحظه و همیشه.