مددکاران اجتماعی در پی شان و مقام انسانها

تو به سیمای شخص مینگری ما در آثار صنع حیرانیم
در رابطه با شان و مقام انسانها بر همگان مبرهن است که ارزش انسانها تا چه اندازه والاتر است، نمی خواهم جملات تکراری و شعارگونه را اظهار کنم بلکه میخواهم سوالاتی در رابطه با فاصله ارزش و شان انسانها ی امروزی با ارزش خلیفه الهی انسانها داشته باشیم .اینکه میگوییم انسان خلیفه خدا روی زمین است یا بنا بر حدیث نبوی من عرف نفسه فقد عرفه ربه ؛آیا واقعا انسان امروزی جامعه ما در این خط مشی الهی قرار دارد؟ آیا بخش شکلی انسان فراتر از محتوایی اش در حرکت است؟. برابری مساوات و حکومت عدل الهی از صدر اسلام توسط پیامبر اسلام (ص) که بلال سیاه، عرب و عجم و … را یدون در نظر گرفتن رنگ و نژاد و … تنها انسانیت و تقوی الهی را سنجه اصلی ارزش انسانها قرار میداد، آیا با گذشت چندین قرن از صدر اسلام فاصله افراد جامعه ما یا همان شریعت صدر اسلام تا به امروزبه یک مقیاس مانده است؟آیا برای نزدیکتر شدن فاصله مقام و ارزش انسانها نسبت به صدر اسلام تلاش میکنیم؟ آیا حریمهای شخصی افراد محفوظ است؟آیا حریمهای اشخاص براحتی قابل نفوذ و شکاف هست؟آیا خود انسانها برای ارزش و شان مقام خود واقفند؟آیا شرایط و موقعیت برای ارتقاء شان و مقام انسانها مهیاست؟براستی چرا ارزشهای انسانی در بین اکثر افراد فعلی جامعه ما این همه تنزل یافته است؟آیا به نیروی دانش و فکر اهمیت کمتری میدهند؟آیا تعلیم ، تعلم ؛تزکیه ؛تهذیب،جزء ارکان پیشرفت و مقام انسانهاست؟ آیا پول،ثروت،قدرت،سرمایه مادی جایگزین ارزشهای اصلی شده اند؟آیا برای رسیدن به نیاز، مقام و شان انسانیت پایمال و نادیده گرفته می شود؟ آیا نیازهای اولیه و ثانویه افراد باعث از یاد رفتن شان و مقام انسانها شده است؟ آن سوال همیشه زنده؛ آیا علم بهتر است یا ثروت؟آیا علم ثروتمند شدن و ثروتمند علمی داریم؟ آیا هر کس میخواهد خودش را مطرح نماید ، یا همه میخواهند دراستقلال و آرامش باشند؟و دهها سوال دیگر…
جامعه فعلی ما با چنین سوالاتی روربروست و برای پاسخ به این سوالها نیازمند خدمات رفاهی ، آموزشی، و فرهنگی است اگر جامعه در هریک از مقوله های پیشگفت نتواند نقش خود را ایفا نماید، افراد ، خانواده ها ، ،نهادها در همه زمینه ها با مشکلاتی مواجه خواهند بود در چنین جامعه ایی قبل از اینکه بر شان و مقام انسانها بیاندیشند در درجه اول باید بر نیازهای افراد و جامعه متمرکز باشند. بنابراین برطرف شدن نیازها در الویت اول میباشد ، ضمن اینکه هرکسی حق دارد برای برطرف کردن نیاز خود تلاش و امرار معاش کند و این حق را دارد از راه مورد قبول جامعه امرار معاش نمایدو افرادیکه توانایی برآورده کردن نیاز خودشان را ندارند و یا در برآورده کردن نیاز خود زیاده روی می نمایند و یا برای دست یافتن بر نیازها از راههای غیر قانونی و نا متعارف وارد میشوند ،اینها افرادی هستند که در طول زندگیشان با چالشهایی روبرو میگردند.
چالش های نیازها با ارزش و شان مقام انسانها:
برای اینکه بتوانیم بین نیازها و ارزش همسویی ایجاد کنیم .باید نیازهای جامعه را بشناسیم و با الویت بندی نیازها در جهت توسعه انسانی گام برداریم .انسان بعد از اینکه متولد میشود و رشد میکند(با لحاظ نیازهای مازلو) نیازمند آموزش و بهداشت است ،با کمی دقت متوجه میشویم نقش مثبت آموزش رابطه معنی داری با بسیاری از هنجارمندی افراد دارد.
آموزش و بهداشت ستون فقرات یک جامعه هستند اگر بر این دو نهاد اهمیت داده نشود ارزش و شان افراد آن جامعه به پایین ترین حد خود خواهد رسید. بیشترین جامعه آماری افراد هر جامعه را از لحاظ بار مراجعه، بخش آموزش و بهداشت تشکیل میدهند. همه افراد جامعه بعد از خانواده، از دوران طفولیت تا دوران بزرگسالی با آموزش و بهداشت، پرورش میبابند، در کشورهای توسعه یافته بالاترین بودجه و مزایا به آموزش و بهداشت تعلق میگیرد چرا که نقش آموزش؛ تربیت و توسعه نیروی انسانی است و نقش بهداشت ایجاد فرصت برای آموزش می باشد لذا این دو بخش مکمل همدیگر هستند و زمانیکه این دو بخش به نحو احسن بر وظایف خود عمل نمایند، انسان سالم تحویل آن جامعه میشود و انسان سالم ارزشمند تلقی خواهد شد . بنابر این نیازبه بهداشت و آموزش بعد از نیازهای حیاتی و اولیه از بالاترین نیازهای یک جامعه به حسا ب می آید.و تصمیم گیران جامعه باید بستری را فراهم نمایند که همگان بتوانند از آموزش و بهداشت با کیفیت بهرمند گردند.
راهبردی برای ارتقاء شان و مقام انسان!!
شکوفایی انسانها بر اساس هرم مازلو در راس قرار دارد بر این اساس افراد جامعه باید نیازهای کف هرم را سپری بکنند تا اینکه بر راس هرم نزدیکتر شوند .جامعه ایی که بتواند ساز و کار لازم را برای برطرف کردن نیازهای اساسی افراد را فراهم بکند در آن صورت بر ارزش و شان مقام انسانها افزوده است.
انسانها اگر احساس کنند نیازهای اولیه و ثانویه شان برآورده نشده قبل از اینکه بر همدیگر احترام بگذارند برای برطرف کردن نیاز خودشان تلاش خواهند کرد اگر برای رسیدن به نیازهای خود با چالش مواجه شوند در آن صورت احترام متقابل هم خدشه دار میگردد لذا در مقایسه دو مقوله ارزش و نیاز مقوله نیاز در الویت اول قرار دارد . با این رویگرد اگر نیازهای افراد یک جامعه برطرف نشودانتظار ارزشمند بودن انسانها در آن جامعه منطقی نیست.

راهکار چیست؟
بر میگردیم بر سوالهای بخش اول ، همه این سوالها ریشه در نیاز افراد دارند چه راهکار هایی لازم است که این نیازها موجه جلوه کنند.چرا برخی با وجو نیازمند بودن هنوز ارزش خود را حفظ کرده است؟چرا برخی در صورتیکه هیچ گونه نیاز ندارد در حالیکه برای خود و دیگران ارزشی قائل نیست؟
نیاز سنجی یکی از شاخص های اولیه جوامع بشری است . در نیاز سنجی جوامع، مراحل نیازها الویت بندی میگردد و برای برنامه ریزان آن جامعه مشخص میکند که ضرورت رسیدگی کدام نیازها از اهمیت بالایی برخوردار میباشد. بنا براین برای برطرف کردن نیازهای افراد باید نیازسنجی صورت پذیرد.
اگر در نیاز سنجی یک جامعه مشخص شود که نیاز اولیه افراد تهیه غذا است در این حالت، برنامه ریزی برای مطالعه کتاب ،کار منطقی تلقی نخواهد شد و هیچ گونه تاثیری را برای ارزشمند شدن شان و مقام انسانها نخواهد داشت.بدین معنی برای ارزش دهی به مقام انسانها باید بر نیاز سنجی اهمیت داده شود.
برای رسیدن به حفظ ارزش مقام انسانی برنامه ریزان میتوانند اطلاعات علمی را برای برطرف کردن نیازهای واقعی یک جامعه، بکار ببندند. در آن صورت از هدر رفت منابع پیشگیری به عمل آمده و ارزش انسانی ،حالت صعودی به خود خواهد گرفت.
نتیجه بحث:
بحث نیاز و ارزش انسانی مقوله ایی دو روی یک سکه هستند شاید بتوان گفت با داشتن نیازهای حل نشده نمی توان به والاترین درجه و شان اسانیت دست یافت. برای بیشتر افراد جامعه، نیاز ( اولیه و نیازها ی بعدی) در الویت میباشد .افراد در جامعه با نیازهای فراوانی روبرو میشوند مزید بر اینکه هر روز بر این نیازها اضافه میشود .فرهنگها ، الگوههای فرهنگی ، تاخر فرهنگی، چشم به هم چشمی افراد و خانواده ها، و… در تعیین این نیازها تاثیر بسیاری دارند.
عدم برطرف شدن نیازها بر بیشتر رفتار فردی افراد جامعه تاثیر مستقیم دارد .در صورتیکه این نیازها برطرف نشود ارتباطات منفی بین فردی ، عدم تحمل یکدیگر، عدم گذشت، انسجام اجتماعی و عدم سرمایه های اجتماعی به چشم خواهد خورد.
بیشترین آسیبهای اجتماعی از عدم برطرف شدن نیازهای( اولیه ، آموزشی و …)افراد جامعه نشات میگیرند .برای اینکه جامعه ایی از بحران آسیبها بکاهد باید برای برطرف شدن نیازهای افراد جامعه اش تلاش و برنامه ریزی نماید .
هزینه هایی که از بابت این آسیبها برای دولتهای جوامع تحمیل میکنند خیلی بالاتر از آن درصدی است که برای رفاه و تفریح های سالم افراد همان جوامع لحاظ میکنند و…
لذا اگر ما بخواهیم روی ارزش و شان انسانها تمرکز کنیم و برای حفظ آن تلاش کنیم باید در درجه اول بر نیازهای افراد بیا ندیشیم . چرا که برای تشخیص مشکل خدشه دار شدن شان و ارزش انسانها، راز پنهانی بنام ناکامی افراد در رابطه با نیاز ها خفته است و اگر بر این امر واقف بشویم میتوان ادعا کرد که بر ارزش و شان انسانها اهمیت داده شده است .نهایتا” همه قشرهای جوامع دارای ارزش و منزلت و مقام انسانی هستند لیکن رویکرد ما آن جامعه ایدالی که دورنمایی برای رسیدن از حالت فعلی و وضعیت موجود میباشد. لذا هدف از این گفتمان، بیشتر توسعه و ارتقائ ارزش و مقام انسانهاست چرا که خداوند میفرماید بخوانید مرا تا اجابت کنم شما را .به امید رشد و شکوفایی تمام انسانها برای رسیدن به کمال انسانیت که همان خلیفه الهی میباشد.

بهروز علائی

کارشناس ارشد مددکاری اجتماعی

مددکار اجتماعی دانشگاه علوم پزشکی استان البرز