تغییر زندگی بشر از زیست فردی به جمعی و تشکیل جوامع انسانی نقش غیرقابل انکاری در پیشرفتهای بشر در طول تاریخ داشته است. جوامع انسانی در طول تاریخ بزرگتر و پیچیده تر شده اند به طوری که اکنون شاهد کلانشهرهایی وسیع با تعداد افراد میلیونی در نقاط مختلف دنیا هستیم. کلانشهرهای کنونی در برگیرنده حجم عظیمی از جمعیت، سازه ها، وسایل حمل و نقل، منابع طبیعی و اقتصادی می باشند که در پیچیده ترین سیستم ساخته بشر ایجاد شده و با فرآیندی چندگانه از عملیات گوناگون با تأثیرات محلی، ناحیه ای، ملی، منطقه ای و بین المللی به تولید ثروت و قدرت می پردازند. مسائل و مشکلات این جوامع با دشواری آنها پیچیده تر شده اند؛ به طوری که سهم مهمی از منابع و درآمدهای عمومی صرف پیشگیری از این مشکلات و کاهش عوارض بروز آنها می شود. همچنین افزایش تراکم جمعیت در مناطق شهری و عدم تناسب توزیع آن با امکانات شهری، به آسیب پذیری جامعه در برابر بحران ها دامن زده است.
حرفه مددکاری اجتماعی از دیرباز با مسئله بحران درگیر بوده است و این بحرانها چه بواسطه جنگ و چه با وقوع بحرانهای طبیعی رخ میداد. در رویکرد حرفه مددکاری اجتماعی، محیط شامل عناصر فیزیکی، زیست شناختی، روانشناختی و اجتماعی است که بر رفاه افراد، گروهها و مردم به صورت عام تأثیرگذار است. آسیب پذیری نیز در این فضا معنا میشود که هم افراد هم اجتماعات تحت تأثیر واقع می شوند. آسیب پذیری در سطح فردی به عناصر ساختاری _ اجتماعی که منجر به مشکلات و رنجهایی در حوزه های سلامت جسمی، روانشناختی، اجتماعی میشود.
در اولین گام، مددکاری اجتماعی باید به شناخت کامل و علمی در حوزه بحرانهای آسیب زا دست یابد. طبیعی است که نقش مددکاری اجتماعی در زمینه شناخت آثار و نتایج بحران و فجایع برجسته تر است، با این وجود بدان محدود نمی شود. در گام بعدی، مدیریت اورژانسی در بلایا در مددکاری اجتماعی شامل بسیج سازمانهای ارائه دهنده خدمات است که با تمرکز بر آماده سازی در مواجهه با بحران، برنامه ریزی برای هماهنگی منابع اجتماعی در طول بحران است. در دیدگاه مددکاری اجتماعی، مهمترین هدف برای مدیریت اورژانسی، هماهنگ نمودن نمایندگان سازمانی، رهبران محلی و برنامه ریزی فرآیند هدایت بحران است و توجه به کودکان، خانواده های تک والدینی، افراد با درآمد پایین و اعضای اقلیت ها از اهداف مددکاران اجتماعی متخصص است. با این وجود در صورتی که بخواهیم فوریتهای اجتماعی در بلایا با تمرکز بر حرفه مددکاری اجتماعی را به صورت فهرست وار ارائه دهیم به موارد زیر میتوان اشاره نمود:
- بحران یک فرآیند است. از جایی شروع میشود، در یک نقطه به اوج میرسند و در جایی به پایان می یابند. شناخت این مراحل هم برای مددکار اجتماعی و هم افراد بحران دیده ضروری و با اهمیت است به طوری که بر رابطه حرفه ای تأثیری مثبت می گذارد.
- توجه به این نکته که اگر فرد در زندگی گذشته خود تجربه بحرانی داشته باشد، طبیعی است که در بحران اخیر عملکرد بهتری خواهد داشت. بنابراین بکارگیری از ظرفیتهای افراد در بحران می تواند فرآیند مداخله و درمان را تسهیل کند.
- هر اندازه شبکه حمایتی و اجتماعی فرد قوی تر، منسجم تر و درهم تنیده تر باشد فرد بهتر میتواند با بحران سازگاری یابد. تخصص مددکاری اجتماعی در شناخت چنین شبکه های اجتماعی و چگونگی افزایش آن میباشد.
- مددکاران اجتماعی در زمان وقوع بحران باید به این نکته توجه نمایند که افراد داغدیده را که نسبت خانوادگی و دوستانه دارند از هم جدا نکنند و اگر خدماتی ارائه می شود بهتر است در حضور سایر اعضای بحران دیده باشد. بویژه کودکان در حین مداخله باید در کنار اعضای خانواده خود باشند و اگر این اتفاق صورت نگیرد کودک را با بحران دیگری یعنی دوری از سایر خانواده و عزیزان مواجه کرده ایم.
- تماس و لمس جسمانی با در نظر گرفتن ویژگیهای فرهنگی یکی از اقدامات ضروری و اثرگذار در زمان کاهش اثرات منفی ناشی از بحرانها می باشد؛ بهره گیری از این ظرفیت به بهبود شرایط افراد بحران دیده کمک شایان توجهی می نماید.
- در دوره درمان، درمانگر نباید مسئله فرد بحران زده را کوچک و یا بزرگ ارزیابی کند. چرا که ارزیابی غیرمنطقی و غیردقیق میتواند به کاهش اعتماد و حتی سلب اعتماد از مراجع منجر شود. از این روی ارزیابی معتدلانه میتواند به افزایش اعتماد بین فرد و مددکار اجتماعی کمک نماید.
- استفاده از روشهای گروهی توسط مددکاران اجتماعی حرفه ای به علت سرنوشت مشابه افراد و یکسانی عواطف و احساسات در افراد بحران دیده می تواند بسیار کمک کننده باشد.
- بهره گیری از روشهای اجتماع محور، در فرآیند پیش از وقوع بحران و پس از ایجاد بحران بسیار تأثیرگذار است و در صورتی که رویکرد اجتماع محور به درستی هدایت شود اعتماد در سطح جامعه محلی میتواند افزایش چشمگیری داشته باشد.
نویسنده: سجّاد مجیدی پرست؛ دانشجوی دکترای مددکاری اجتماعی
انتشاریافته در مجموعه رسانه های مددکاری اجتماعی ایرانیان
