جای خالی سامان دادن به کودکان معتاد | ضرورت راه اندازی مراکز تخصصی درمانی-حمایتی اعتیاد مادر و کودک

در خبرهای اخیر داشتیم که معاون امور اجتماعی و مشارکت‌های مردمی در وزارت بهداشت از تصویب دستورالعملی جدید در ستاد آسیب‌های اجتماعی این وزارتخانه درباره چگونگی برخورد و حمایت از مادران و نوزادان معتاد خبر داد. در مصاحبه با خبرگزاری ایسنا معاون اجتماعی وزارت بهداشت به جلسه ستاد آسیب‌های اجتماعی وزارت بهداشت که با محوریت نوزادان تازه متولدشده از مادران معتاد برگزار شد، اشاره کرد و افزود: در این جلسه گزارش دانشگاه‌های علوم پزشکی تهران، ایران و شهید بهشتی درباره مسائل و مشکلات این حوزه مطرح شد. ماحصل این جلسات دستور العملی درباره مادران و نوزادان معتاد تدوین و به دانشگاه‌های علوم پزشکی ابلاغ شد. به این ترتیب قرار شد بیمارستان‌ها با مراجع قضایی و سازمان بهزیستی در این رابطه هماهنگی داشته باشند و نوزاد بعد از تولد به بهزیستی تحویل داده شود. مادران نیز به مراکز ترک اعتیاد فرستاده می‌شوند.
تا اینجا خبرها حاکی از حساسیت و شنیده شدن آژیرهای خطر در آسیبهای اجتماعی بالاخص حوزه زنان و حمایت از کودکان است ولی برخی شبهات و عدم توجه به موانع زیرساختی همچنان اجرایی شدن طرح را بطور جامع تحت الشعاع قرار خواهد داد.
آمارهای واقعی درباره تعداد جمعیت معتادان زن وجود ندارد: آمارهای رسمی فاصله بسیاری با آمارهای مراکز خدماتی دارد.
ولی با فرض درست بودن آمارهای دو برابری شدن مصرف کننده های زن، امکانات ویژه ترک و درمان این گروه که به دلایل متعدد می توانند دچار آسیب های بیشتری از مسیر اعتیاد شوند، بسیار ناچیز است.
هنوز هیچ مرکز درمان اجتماع مدار TCبرای زنان در کشور وجود ندارد و مجموع سرپناه های شبانه، مراکز گذری کاهش آسیب اعتیاد DIC، و حتی مراکز درمان نگهدارنده MMT برای زنان در کشور از تعداد انگشتان دست هم فراتر نمی رود، مادرانی که در صورت حضور در بیمارستان برای زایمان مشمول دستورالعمل ابلاغی خواهند شد و این درحالیست که مادری که در خانه یک یا چند فرزند دیگر دارد از این قائله مستثنا خواهند ماند.
ضمن اینکه گاهاً دلیل عدم حضور مادران معتاد و معرفی خود به مراکز بهبودی و کمپ بدلیل نداشتن سرپرست برای فرزندانش است و بدلیل وجهه منفی در احتمال عدم تحویل فرزندان از سوی بهزیستی، تمایلی به رفتن به کمپ و انتقال ولو موقت کودک به بهزستی را ندارند. متأسفانه ممکن است بخاطر تأثیر منفی در افکار عمومی و سلب اعتماد مادران معتاد در مراجعه به بیمارستان، باعث افزایش قابله های زیرزمینی و بروز مشکلات حادتری شود کماینکه در نوزادانی با مادران دارای hiv مثبت با آزمایش اولیه تا هشتاد درصد در عمل سزارین امکان ابتلای نوزاد را میتوان کاهش داد و با زایمان های زیرزمینی این شانس از نوزاد سلب خواهد شد.
حضور مددکار اجتماعی و البته کاردان در مصاحبه پذیرش بیمار و نحوه برخورد در بدو حضور مادر باردار در بیمارستان، در بازخورد این خبر بین مادران مصرف کننده و عوام بسیار تأثیرگذار خواهد بود،
البته در میان این نقل قول ها حرفی به میان می آید که شاید از نگاه ها مغفول مانده بود و آن هم تیتر رسانه ها ” راه‌اندازی کمپ ترک اعتیاد ویژه کودکان”.
چندی پیش سرکارخانم دانشور عضو شورای شهر تهران که پیشرو در پیگیری های اخیر آسیبهای اجتماعی است، جای خالی کمپ کودکان را عنوان کرده بود، برنامه ای که سال گذشته متوجه جای خالی اش شده و بگفته وی توانستیم آن را در برنامه سال جاری قرار دهیم، اختصاص سامان سرای اختصاصی کودکان بود. با توجه به این‌ که کودک کارتن خواب در شهر وجود دارد، کلنگ احداث این سامان سرا به زمین زده خواهد شد. در کنار این مددسرا، کمپ ترک اعتیاد ویژه کودکان نیز ایجاد خواهد شد که می‌تواند الگویی برای سایر شهرهای کشور شود.
در ادامه این موضوع قابل تأمل تر میشود روند این خبر و اجرای آن بکجا سرانجامید؟ آیا وقت آن نرسیده بجای استفاده از واژه ی کمپ درمان در محل سکونت را جایگزین کرد؟ وقتی هنوز مادری معتاد با وجود فرزند معتادش نمیتواند در کنار فرزندش اقدام به بهبودی داشته باشد، مریم زنی بیست و پنج ساله است با فرزندی یکسال و نیمه که بدلیل استفاده از شیر مادر و نیز اعتیاد در بارداری وی نیز دچار اعتیاد است با وجود اظهار تمایل و پیگیری های مکرر مریم، هیچیک از چند مرکز انگشت شمار درمان اعتیاد زنان در تهران حاضر به پذیرش وی با فرزندش نیستند و بدلیل بیقراری مادر و فرزند امکان جدا کردن فرزند از مادر نیست و مددکاری مستأصل که جز پیگیری از مراکز مختلف توان مداخله بیشتری نداشت.
همچنان نبود امکانات زیرساختی قبل از ابلاغ دستورالعملها و ابلاغیه ها سوال برانگیز است. سوالاتی از قبیل اینکه : حضور مددکاران با برداشتهای سلیقه ای از دستورالعملها خود مسبب بروز مشکلات مشابه قبلی نخواهد بود؟ آیا مداخله اورژانس اجتماعی در اجرای دستورالعمل جدید مادران باردار معتاد در بیمارستان تعریف شده است یا صرفاً اقدام به تحویل کودک به بهزیستی؟ آیا بهزیستی ساختار مناسب و فضای کافی برای پذیرش این کودکان را دارد؟ اگر پدر و یا خصوصاً مادر بخواهد همکاری کند و مسیر بهبودی را طی کند آیا فضای کمک و همیاری در محل سکونت با مداخله اورژانس اجتماعی تعریف شده است؟ و نکته بعدی اینکه آیا تعریف مادران معتاد در تعیین صلاحیت و سطح بندی آنها برای نگهداری کودک بعد از اقدام به بهبودی مشخص شده است یا همه مادران معتاد بدون اغماض در این دستورالعمل یک تعریف واحد دارند؟

سمیرا مهدوی | فعال اجتماعی در حوزه زنان آسیب و کودکان

منبع: پایگاه اطلاع رسانی مددکاران اجتماعی ایران