مصاحبه اختصاصی با یک دانشجوی ایرانیِ رشته مددکاری اجتماعی در کشور آلمان

پیرو سلسله مصاحبه های اختصاصیِ “وبسایت مجله اینترنتی مددکاری اجتماعی ایران” با افراد و شخصیتهای مختلف فعال در حوزه مددکاری اجتماعی، اینبار پا را فراتر از مددکاری اجتماعی در سطح کشور نهادیم و به سراغ یک دانشجوی رشته مددکاری اجتماعی که در کشور آلمان در حال تحصیل می باشند رفتیم. امیدواریم با انتقال نوع نگاه و تجارب ایشان، بتوانیم آغازگر ایجاد یک پُل ارتباطیِ جدید بین دانشجویان رشته مددکاری اجتماعی ایران با دانشجویان در حال تحصیل این رشته در سایر کشورها باشیم.

*** سلام و وقت بخیر؛ لطفاً به اختصار خودتان را معرفی بفرمایید. از چه سالی وارد رشته تحصیلی مددکاری اجتماعی شدید؟
با سلام و عرض ادب، مریم شعبانی پور هستم. تحصیلات بنده: کارشناسی ادبیات زبان انگلیسی است، در سال ۱۳۸۸ با انجام فعالیتی در موسسه ای توانبخشی برای زنان دگرتوان با رشته مددکاری اجتماعی آشنا شدم و در سال ۱۳۹۲ در کشور هندوستان تحصیلات خود را در رشته مددکاری اجتماعی آغاز کردم و در حال حاضر مشغول به تحصیل در گرایشی از مددکاری اجتماعی در مقطع کارشناسی ارشد تحت عنوان “مددکاری اجتماعی بین المللی برای کار با مهاجران و پناهجویان” در کشور آلمان میباشم.

*** چطور شد کشور آلمان را جهت تحصیل در این رشته انتخاب کردید؟
در وهله اول اینکه این انتخاب مستثنی از شخصیتی ماجراجو و تمایل به آشنایی با فرهنگهای مختلف، خصوصاً با تحصیل در رشته ای که من را نه تنها با فرهنگ، بلکه با چالشها، سیاستها، برنامه ریزی ها و بسیاری ابعاد دیگر از یک کشور آشنا میکند، نمیتواند باشد، و این گرایش از مددکاری اجتماعی را انتخاب کردم که نوعی گرایش کاملاً نو در زمینه مددکاری ست و به نوعی موضوعی که کم و بیش جامعه ما را هم درگیر کرده است، حالا چه در زمینه پناهجویان و مهاجرانی که در کشور ما زندگی میکنند و چه سیل ایرانیانی که پیشتر و اخیراً از کشورمان چه به قصدِ درخواستِ پناهندگی در کشورهای دیگر و چه به دلایلِ دیگر مهاجرت کردند. و اینکه هدف من تحصیل در رشته مددکاری در مقطع دکتراست و تحصیل در آلمان را نوعی پیش آمادگی برای رسیدن به هدف بعدی ام دیدم. علاوه بر این آلمان یکی از معدود کشورهای اروپایی است که امکان تحصیل به نسبت رایگان بدون پرداخت شهریه را برای تحصیل در دانشگاههای دولتی ارائه میدهد. امکان تحصیل به زبان انگلیسی در این رشته و نهایتاً داشتن شانس بهتر برای جذب شدن توسط دانشگاههای بهتر و تجربه کاری متفاوت را هم نمیشود برای انتخابم نادیده گرفت.

*** در مورد وضعیت حرفه مددکاری اجتماعی در کشور آلمان بفرمایید به چه گونه است؟ مددکاران اجتماعی در این کشور در چه حوزه هایی فعالیت دارند؟
پایه های آموزش حرفه ای و سیستماتیک مددکاری اجتماعی توسط خانم آلیس سالمون در سال ۱۹۰۸ با تأسیس اولین مدرسه اجتماعی در برلین که فقط مختص زنان می بود در آلمان بنا شد. و آموزه ها و عملکردهای مددکاری اجتماعی آلمان بی تأثیر از حوادث جنگ جهانی اول و دوم نبود و همواره دوره ها و ادوار مختلف تأثیرات مختلف و برنامه ریزی های مختلف برای چگونگی عملکرد رشته مددکاری اجتماعی داشته اند. رشته مددکاری اجتماعی در آلمان به طور رسمی در سال ۲۰۰۱ به عنوان یک تخصص معرفی شد. و آخرین قدم دولت که باثبات ترین تأثیر را بر ساختار حاضر تحصیلات مددکاری اجتماعی در آلمان داشته است متأثر از سال ۱۹۷۱ است و اینکه پیشتر که مددکاری اجتماعی در مدرسه های مددکاری اجتماعی ارائه می شد به موسسات آموزش عالی منتقل شد و در حال حاضر رشته مددکاری اجتماعی در موسسات آموزش عالی و عملی(Fachhochschule) ارائه می شود. مددکاری اجتماعی در آلمان تخصصی است که هدف آن ارتقاء تغییرات اجتماعی، انکشاف و انسجام اجتماعی است و توانمندسازی و آزادسازی مردم را تشویق میکند و مبانی مددکاری اجتماعی با رعایت اصول عدالت اجتماعی، حقوق بشر، مسئولیت مشترک و احترام به تنوع و تفاوتها که با حمایت از نظریه های مددکاری اجتماعی، علوم اجتماعی، علوم انسانی و دانش بومی شکل میگیرد.
سیاست آموزشی در آلمان موضوعی فدرال است. از طریق فرایند بولونیا، تمرکز بر روی تغییر بیشتر و بیشتر در جهت علوم اجتماعی است، در اکثر آموزشهای مددکاری علاوه بر آموزه های رفتاری و تجربی و آموزه هایی بر اساس محیط و شواهد (Evidence-based)، تأکید بر تدریس مهارت های اساسی در زمینه جمع آوری داده ها، برنامه ریزی و پیاده سازی اقدامات اجتماعی- آموزشی، و همچنین مهارت های سنجش و خودآگاهی و شایستگی، و غیره میباشد و در اکثر دانشگاهها در مقطع کارشناسی آموزش دو مرحله ای میباشد: مراحل اولیه آموزش عمومی می باشد و مرحله دوم مرحله تخصصی می باشد که دانشجویان نسبت به علایق و تواناییهای خود در گرایشهای مختلف تحصیل خود را ادامه می دهند که همزمان در این زمینه هم تحصیل تئوری و تحصیل عملی به عنوان کارورزی در یکی از شاخه های مورد نظر و مورد علاقه شخص دانشجو مانند مددکاری اجتماعی و خانواده، مراقبت های بهداشتی، موسیقی درمانی، طبیعت درمانی، مددکاری اجتماعی در مدرسه، مددکاری اجتماعی و کار با پناهجویان، مدیریت اجتماعی، مددکاری و مسائل آموزشی و تحصیلی، توانبخشی، رفتار انحرافی، کار با جوانان، مددکاری اجتماعی بالینی و مددکاری اجتماعی و سیاستهای جمعی، مددکاری اجتماعی و حقوق بشر و سایر تخصص ها میباشد.

*** وضعیت فعالیتی مددکاران در بخش های دولتی و غیردولتی این کشور به چه صورت است؟ مددکاران بیشتر در کدام بخش فعالیت دارند؟
دولت آلمان رشته مددکاری را سه فرمانه (mandate) میداند و بر این باور است که مددکاران اجتماعی دارای سه وظیفه هستند: وظیفه مربوط به ارباب رجوع، دولت و حرفه خود. بنابراین تخصص آنها به همان اندازه که به شرایط نظام حقوقی ایالتی یا سیاست اجتماعی فعلی مربوط می شوند، به نیازهای فرد و سیستم ها متعهد هستند. و باید قید کرد که کلیسا همچنین تأثیر گسترده ای بر مددکاری اجتماعی دارد، مرکز کاریتاس (Caritas) که متعلق به کلیسای کاتولیکها و مرکز دیاکونی (Diakonie) که متعلق به کلیسای پروتستانها می باشند، نقش پررنگی در فعالیتهای بشردوستانه که مددکاری اجتماعی نیز جز لاینفکی از فعالیتهای بشردوستانه ست و البته این تأثیر در بعضی ایالتها بیشتر و در بعضی کمتر دیده میشود. مددکاران در آلمان هم در بخش های دولتی و هم در بخشهای غیر دولتی مشغول به فعالیت هستند که موسسات خصوصی و موسساتی که فعالیت مستقل از دولت دارند نیز داری فعالیتهای گسترده و سازنده میباشند. حزبهای سیاسی مختلف در آلمان هم فعالیتهای مختلف مددکاری را حمایت و ساپورت میکنند و دولت نیز در زمینه ایجاد پروژه های مددکاری سازنده و کارآفرین و کمک رسان بسیار حمایتگر و مشوق است.
در کشورهای آلمانی زبان، رویکردهای نظری مختلف در مورد مددکاری اجتماعی در حال حاضر مورد بحث است. به عنوان مثال رویکرد مدرسه زوریخ، که از اوایل دهه ۸۰ میلادی توسط برنسکانینی، ورنر اوبرخت، کاسپر گایزر و دیگران ساخته شده است. مددکاران در آلمان نیز در زمینه های شغلی و عملی، کار با کودکان و نوجوانان، کار با سالمندان، مددکاری اجتماعی در مدرسه، مددکاری اجتماعی درزمینه مهاجرت، کمکهای آموزشی و کار با خانواده، کار در جامعه و مدیریت بحرانها، خدمات بهداشتی درمانی و مددکاری اجتماعی و فعالیت سیاسی، کار در زمینه حقوق بشر و غیره مشغول به فعالیت میباشند.

*** در مورد گرایش تحصیلی خودتان توضیحاتی را ارائه بفرمایید.
گرایش “مددکاری اجتماعی بین المللی برای کار با پناهندگان و مهاجران” گرایشی بسیار کاربردی علی الخصوص برای مشکلات و شرایط کنونی جامعه آلمان است، از لحاظ محتوا و برنامه درسی به زبان انگلیسی ارائه می شود. این برنامه مهارت های آموزشی، اجتماعی و حرفه ای را برای زمینه فعالیت و کار با مهاجران و پناهجویان فراهم می کند. براساس یافته های تجربی منابع و مبانی نظری، دانشجویان را در زمینه آموزشهای بین فرهنگی، سیاستهای مهاجرتی، حقوقی، آموزشی و روانی برای پیاده سازی راه حل های ویژه برای وضعیت پناهندگان و مهاجران و توسعه آن آماده می سازد و با توجه به جهت گیری و همکاری بین المللی با دانشگاه هایی در خارج از آلمان، این برنامه با تبادل علم، حرفه و مهارت با دانشگاههای دیگر کشورها این امکان را به دانشجو می دهد که همزمان با چالشها و عملکردهای کشور مبدآ و یا ترانزیت نیز آشنا شوند. از اینرو به عنوان یک حرفه بین فرهنگی نامیده شده است. ساختار مطالعه این گرایش شامل شش حوزه اصلی است: مبانی کار با پناهندگان و مهاجرت، قوانین پناهندگی و مهاجرت، مهارت های بین فرهنگی، پناهندگان و مهاجران زیر سن قانونی، زمینه تحقیق و پروژه های تحقیقاتی و مددکاری اجتماعی در خارج از کشور، که دانشجو امکان این را دارد که داوطلبانه یک ترم تحصیلی را در یکی از کشورهای مبداء مهاجران یا کشورهای دیگر مهاجرپذیر و یا کشورهای ترانزیت مهاجران بگذراند و همه دانشجویان به عنوان یک واحد درسی یک دوره ۳ هفته ای را در کشورهای افریقایی یا اروپایی و یا در خاورمیانه که به نوعی درگیر مساِئل پناهندگی هستند را بر اساس ترجیح و انتخاب دانشجو میگذراند که هر دوره کشورهای انتخابی متفاوتی داریم که در ترم تحصیلی گروه ما ورودی ۲۰۱۷، کشورهای مورد انتخاب اردن و یا یونان و ایتالیا میبود، که انتخاب بنده کشورهای یونان و ایتالیا بود.

*** آیا مایلید بعد از اتمام تحصیلات به ایران بازگردید و در همین فیلد تخصصی خودتان فعالیت کنید؟
در حال حاضر ترجیحم بعد از اتمام تحصیل کار کردن با پروژه یا سازمانی است که در زمینه مهاجران، پناهجویان و پناهندگان فعالیت داشته باشد و هدفم کسب آگاهی و مهارت بیشتر می باشد و بیشتر پرسپکتیوم کار در کشورهایی است که موفق تر در زمینه امور مهاجران عمل کردند ولی قطعاً علاقمندم که بعد از کسب تجارب کافی به کشورم برگردم و بتوانم قدمی در این زمینه برای کشورم بردارم.

* با تشکر از وقتی که جهت تهیه این مصاحبه در اختیار ما قرار دادید.
من هم سپاسگزارم از شما و حُسن توجه تان و تقدیر میکنم از فعالیتهای سازنده تون در زمینه ارتقاء مددکاری اجتماعی در کشور.

مصاحبه و گردآوری؛ جواد طلسچی یکتا
انتشاریافته در مجموعه رسانه های مددکاری اجتماعی ایرانیان