شیوع کرونا و تاثیر آن بر فضای سایبری کشور از منظر پدافند غیرعامل

شیوع کرونا و تاثیر آن بر فضای سایبری کشور از منظر پدافند غیرعامل

نویسندگان: محسن مه آبادی زاده کارشناس ارشد مدیریت بحران و پدافندغیرعامل _ عضو مرکز مطالعات راهبردی سازمان پدافندغیرعامل کشور
معصومه رضایی منش؛ کارشناس ارشد روانشناسی بالینی و رئیس مرکز مشاوره رازی

مقدمه:

معمولاً زمانی که صحبت از اینترنت، فضای سایبری و وب می گردد، ذهن خیلی از مردم به سمت سایت و صفحات وب معطوف می شود و این در حالی است که سایبر تنها به صفحات سایت ها ختم نمی شود و در بسیاری از ابعاد حضور دارد، برخی از مهمترین این ابعاد عبارتند از: وب سایت ها، وبلاگ ها، اتاق های گفت و گو (چت روم ها)، شبکه های اجتماعی مجازی، بانک های اطلاعاتی دیجیتال، بازی های آنلاین و آموزشگاه های الکترونیک.

فضای سایبر به انگلیسی:

Cyberspace که به غلط فضای مجازی ترجمه شده‌است، فضایی تئوری و علمی است که ارتباطات کامپیوتری در آن رخ می‌دهد.

فضای سایبر در معنا به مجموعه هایی از ارتباطات درونی انسانها از طریق کامپیوتر و مسائل مخابراتی بدون در نظر گرفتن جغرافیای فیزیکی گفته می شود.

در فضای سایبر کاربران از قوانین و آگاهی های زمینی در بُعدهای زمان و مکان و مسافت فراتر می روند .

اتفاقاتی که در اینترنت رخ می‌دهد در «فضای سایبری» به وقوع می‌پیوندند نه جاهایی که شرکت کنندگان یا سرورها به‌طور فیزیکی واقع شده‌اند.

فضای مجازی:

فضای مجازی یک مفهوم فردی و همچنین بین المللی است که یک فناوری دیجیتال گسترده و بهم پیوسته را توصیف می کند

ویژگی اصلی فضای مجازی این است که محیطی را ارائه می دهد که شامل بسیاری از شرکت کنندگان با توانایی تأثیرپذیری و تأثیرگذاری بر یکدیگر است.

با توجه به افزایش روز افزون بهره برداری از فضای سایبری توسط دولتها و جوامع ، طبیعتا با ورود و شیوع کرونا و پیرو آن الزام به رعایت پروتکلهای بهداشت فردی و عمومی و نیز ، تغییراتی در سبک زندگی و شغلی مردم ، شرایط برای ورود و رشد بیش از پیش فعالان در فضای سایبر و نیز مجازی فراهم آمد .  در واقع شیوع کرونا به عنوان یک‌تهدید بیولوژیک و پاندمیک برای کشور ، اثرات مثبت و منفی به دنبال داشت که در ذیل به برخی از آنها مختصرا اشاره میکنیم:

معایب و اثرات منفی :

یکی از اصلی ترین کاربرد این فضاها امروز به انتشار اخبار، ‌تصاویر، مطالب و فیلم های مرتبط با کرونا است که بدون شک تاکنون میلیون ها بار گردش و بیننده داشته ، محیطی که همانند یک شمشیر دولبه عمل کرده چرا که برخی فعالان آن با انتشار مطالب منطقی و تحلیل گرانه مردم را آگاه و آرام کرده اند و برخی نیز بدون تحقیق در مورد یک مطلب و بازنشر آن حاصلی جز افزایش اضطراب جامعه نداشته اند.

لازم به توضیح است، اثرات منفی و مثبتی که در این نوشتار بیان شده، صرفا بخشی از تأثیرات است.

تحمیل بار روانی منفی بر جامعه:

متاسفانه با ورود کرونا به حیطه روح و روان جامعه،بارگذاری انواع مطالب در صفحات مجازی از جمله کانال های تلگرام و صفحات پربیننده اینستاگرام بدون تحقیق در خصوص درستی و صحت آن موجب فراگیری سیل عظیمی از شایعات و اضطراب مردم شد که بدون شک مدیران این فضاها سهم عمده ای در کنترل و انتشار آن دارند.

آموزش های غلط و اثرات مخرب آن:

به هر حال فضای مجازی یک شمشیر دولبه ی انکارناشدنی در بحران کرونا است که با توجه به خاصیت ذاتی اش یک مثلث مجازی از آموزش؛ آرامش و التهاب در این بحران را خلق کرده  و نقش بسزایی در میلیون ها اخبار مثبت و منفی این روزها داشته اما تولید محتوای سازماندهی شده و عدم انتشار مطالب غیرموثق توسط کاربران از مهمترین ملزومات این روزهای آن به شمار می رود …

سواستفاده ی هکرها، کلاهبرداران و فرصت طلبان:

فعالیت کاربران ایرانی در شبکه‌های اجتماعی در ۵ سال اخیر و نیز ایام شیوع کرونا به شدت افزایش یافته است و این امر گرچه با فرصت های بسیاری برای علاقمندان به فعالیت های سایبری در سطح داخلی و بین المللی همراه بوده است، اما طبق گزارشات پلیس فتا نقض حریم خصوصی و سوءاستفاده از پروفایل و هویت مجازی ایرانیان روند فزاینده ای را نشان میدهد.

افزایش بار ترافیک بر شبکه اینترنت کشور:

با شیوع کرونا و همه گیر شدن آن از یک سو و لزوم کاهش ترددها و خانه نشینی ، موج گسترده ای از تقاضا برای بهره گیری از خدمات اینترنتی شکل گرفت که بسترها و زیرساختهای اینترنت کشور به راحتی پاسخگوی این حجم از تقاضا نبود و به چالش کشیده شد.

ضعف در حضور آپهای (نرم افزارهای کاربردی) بومی:

اپلیکیشنهای بومی و استارتاپ ها تا قبل از ورود و شیوع کرونا در کشور ، اقدام جدی برای بهره مندی از این فرصت صورت نداده بودند . لذا با یک آینده نگری جزیی و رصد عملکرد چین در بحران کرونا ، میتوانستند پیش از ورود کرونا، آپها و استارتاپهای مورد نیاز و کاربردی جامعه و دولت را طراحی و تولید و در زمان وقوع بحران کرونا، از آن بهره برداری نمایند.

افزایش هزینه خانوار در بهره مندی از خدمات اینترنتی:

خانه نشینی و روی آوردن به برنامه ها و خدمات اینترنتی ، موجی از تقاضا را ایجاد کرد که به جز تعداد محدودی از برنامه ها که قیمت خدمات  خود را کاهش دادند، مابقی شرکتها و برنامه ها ، قیمت خدمات خود را طبق روال قبل و حتی بیش از گذشته ارائه کردند و این هزینه به خانوار تحمیل شد.

ضعف در آمادگی بخش خدمات دولت الکترونیک:

هرچند روال عادی زندگی مردم دستخوش تغییرات شد، اما نیاز به انجام امورات اداری و دولتی همچنان پابرجابود و خدمات دولت الکترونیک آمادگی لازم برای پاسخ به این تقاضا را نداشت که البته با گذشت زمان، آرام آرام خدمات دولت الکترونیک افزایش یافت ولی باز هم تا شرایط مناسب، راه زیادی در پیش است.

اثرات مثبت:

پررنگ تر شدن نقش فضای مجازی:

شیوع کرونا و باعث بروز مشکلات عدیده برای جامعه و دولت شد، اما از سوی دیگر همه گیری مهربانی ایرانیان، حضور اقشار مختلف در میدان مبارزه با کرونا، راه اندازی پویش های مختلف اجتماعی، ارائه اطلاعات دقیق و امیدبخش و بارگذاری آخرین اخبار مبتلایان به این ویروس به صورت گسترده توسط فضاهای مجازی مورد توجه قرار گرفت تا جائیکه نقش آنها در اطمینان بخشی به دلهای مردم و ایجاد امنیت روانی در جامعه انکار نشدنی است.

یکی از ویژگی‌های منحصر به فرد بحران کرونا این است که شبکه‌های اجتماعی و اینترنت نقش بسیار موثر و پررنگی را می تواند در آن بازی کند.

افزایش تقاضا برای استفاده از آموزشهای مجازی، ویدیو کنفرانسها، دورکاری مشاغل و غیره از نمونه های بارز است.

توجه و شتاب فزاینده در گسترش خدمات دولت الکترونیک:

هر چند نیاز به خدمات دولت الکترونیک به دلیل خانه نشینی، افزایش یافت و آمادگی لازم برای پاسخ به این تقاضا وجود نداشت ولی توجه مسئولین را برای گسترش این حوزه به شدت و سرعت به سوی خود جلب کرد و منابع مالی قابل توجهی را به خود اختصاص داد.

حضور چشمگیر استارتاپ ها:

روش های تأمین نیاز های مردم دچار تغییراتی شد و همین امر، بسترهای حضور و رشد فعالیت استارتاپ ها را برای ارایه خدمات به دولت و جامعه فراهم آورد و به نوعی سبک جدیدی از شغلها را به نمایش گذاشت.

افتتاح پروژه های پیشران اقتصاد دیجیتال:

یکی از مهمترین اقدامات انجام گرفته در این دوران که به تازگی رخ داده است، افتتاح پروژه های پیشران اقتصاد دیجیتال است.

راه اندازی این پروژه یکی از مهم‌ترین ارکان زیرساخت‌های شبکه ملی اطلاعات محقق شد و گام بلند دیگری در راستای دستیابی به هدف توسعه محتوا و خدمات داخلی و کسب ۷۰ درصدی آن از سبد مصرفی کاربران برداشته خواهد شد.

همچنین با افتتاح این پروژه بخش مهمی از نیازمندی‌ ارائه دهندگان خدمات عمومی به خدمات مراکز داده در شبکه ملی اطلاعات تأمین خواهد شد و بخشی از تکالیف دولت در تأمین زیرساخت‌های اطلاعاتی شبکه ملی اطلاعات به اجرا در خواهد آمد. جلوگیری از خروج اطلاعات از کشور و تأمین استقلال در فضای مجازی از دیگر کارکردهای این مرکز بزرگ داده ای است.

پروژه خدمات ابری زیرساختی دومین پروژه‌ای بود که به دستور رییس‌جمهوری افتتاح شد. خدمات ابری یکی از مهم‌ترین ارکان تامین زیرساخت‌های اطلاعاتی کشور و مورد تاکید در اسناد بالادستی شبکه ملی اطلاعات است.

تأمین خدمات ابری با کیفیت از مهم‌ترین ملزومات توسعه خدمات داخلی و کسب‌ وکارهای دیجیتال بر بستر شبکه ملی اطلاعات است و اساساً در دنیای امروز توسعه خدمات پایه و کاربردی بدون برخورداری از زیرساخت‌های ابری مناسب امکان‌پذیر نیست.

نتیجه:

از منظر پدافند غیرعامل و توجه به موضوعات مورد نظر در این حوزه، هر تهدیدی برای کشور و مردم مورد پایش و اقدامات کنترلی قرار خواهد گرفت اما در کنار هر تهدید، فرصتهای نابی ایجاد خواهد شد که با کمی دقت میتوان آنها را شناخت و به سوی آنها قدم برداشت.

ورود و شیوع ویروس کرونا در کشور آسیبهایی را به دنبال داشت اما از سوی دیگر تأثیرات مثبت قابل توجهی بر موضوعات دیگری نیز داشت که در جای خود ارزشمند و قابل تأمل است.

در دو بخش قبلی و این بخش، به تأثیر کرونا بر جامعه در بُعد زیستی، اقتصادی و سایبری از نگاه پدافندغیرعامل پرداختیم که البته نظراتی مختصر از جانب کارشناسان پدافندغیرعامل و روانشناسی بود که به استحضار مخاطبین ارجمند رسید.

امید است با نظرات سازنده ی خود ما را در بهبود کیفیت محتوا یاری فرمایید.