انسان موجودی اجتماعی است. اگرچه ممکن است که همیشه این گزاره را دوست نداشته باشیم با این حال همه انسان ها به یکدیگر نیاز دارند. معتادان به موادمخدری که به روند بهبودیافتگی وارد می شوند به احتمال زیاد بسیاری از دوستان و معاشران پیشین خود را که وجه اشتراکی به نام مواد مخدر داشته اند را از دست داده اند و در صورت عدم جایگزینی شبکه های اجتماعی جدید، گرایش به این گروه های قبلی وجود دارد که همین بازگشت می تواند بر روند بهبودیافتگی تأثیر منفی داشته باشد. از این روی ایجاد یک سیستم پشتیبانی قوی اجتماعی که توسط مددکاران اجتماعی به عنوان تسهیلگران اجتماعی می تواند جزئی جدانشدنی از فرآیند درمان اعتیاد باشد و به تقویت بهبودی بلندمدت کمک نماید. از سوی دیگر فرد معتادی که در فرآیند بهبودیافتگی قرار می گیرد نیازمند ارزیابی از وضعیت خویش است که نقش مددکاران اجتماعی به عنوان متخصصینی که مدیریت مراجع را برعهده دارد می تواند کمک کننده باشد. ارزیابی از میزان و کیفیت شبکه های اجتماعی و حمایت های اجتماعی که از محیط پیرامون خود دریافت کند می تواند در ارزیابی این فرآیند نقشی کمک کننده داشته باشد. در اینجا هشت سوال مطرح می شود که پاسخگویی به آنها می تواند به این فرآیند کمک کننده باشد.
۱- آیا شبکه های اجتماعی و گروه های اجتماعی که در آنها عضو هستید به شما کمک می کند تا احساس ارزشمند بودن داشته باشید؟
۲- آیا حس مورد احترام قرارگرفتن و مورد تمجید شدن از سوی دیگر اعضای گروه را حس می کنید؟
۳- آیا احساس تعلق و وابستگی به شبکه هایی که در آن عضو هستید را دارید؟
۴- آیا اعضای گروه اجتماعی نسبت به یکدیگر احساس مسئولیت دارند؟
۵- زمانی که گروه اتخاذ به تصمیم گیری می نماید آیا نظر تمام اعضا پرسیده می شود و در فرآیند تصمیم گیری همه اعضا دخیل هستند؟
۶- آیا اعضای گروه های اجتماعی نسبت به یکدیگر کمک رسانی می کنند؟ و در صورت کمک به یکدیگر احساس رفاه، بهزیستی، نزدیکی به یکدیگر را حس می کنید؟
۷- آیا شبکه ها و گروه های اجتماعی که در آن عضو هستید به شما شانس های گوناگونی برای بروز خلاقیت ها، فعالیت های سرگرم کننده و … می دهد؟
۸- آیا احساس اعتماد به نفس و اطمینان در شما وجود دارد که در صورتی که نیازمند کمک باشید دوستان و هم گروه هایی شما به شما کمک می کنند؟
در صورتی که پاسخ به این سوالات هرچه مثبت تر باشد نشانگر قوت و استحکام شبکه ها و گروه هایی است که شما در آن ها عضو هستید؛ و در صورت پاسخ های منفی نشان از ضعف در شبکه سازی شماست که نیازمند ساخت و شکل دهی روابطی جدید هستید که البته نیازمند گذاشتن زمان و گرفتن آموزش های مختلف است.
در پایان باید چنین گفت که حمایت اجتماعی و شبکه های اجتماعی از جمله مواردی هستند که به روند درمان در حوزه اعتیاد از جمله شرم، پنهان کاری و انزوای فرد معتاد کمک می کند. فرد بهبود یافته که در شبکه های اجتماعی مورد علاقه خود قرار می گیرد به تدریج احساساتی همچون شرم و ناامنی که حاصل اعتیاد فرد بوده است را با اعضای گروه به اشتراک می گذارد. در واقع، ساختار این خود افشاگری ها اغلب در ایجاد بازیابی موفق بسیار مهم است. اگرچه در برخی شرایط، بنا بر نظر مددکار اجتماعی و دیگر متخصصین حاضر در این گروه ها ممکن است در ابتدا فرد بهبودیافته با یک روان درمانگر حرفه ای در محیطی امن تر و با سطح بالاتری از رازاداری به اشتراک گذاری تجربیات خود بپردازد.
فرزانه فخارزاده
کارشناس ارشد مددکاری اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی
از سری مقالات سومین کارزار رسانه ای مددکاران اجتماعی ایران
