نگاهی کوتاه به علل و پیامدهای اجتماعی فاجعه سیلهای اخیر ایران

نگاهی کوتاه به علل و پیامدهای اجتماعی فاجعه سیلهای اخیر ایران
نویسنده: معصومه کمال الدینی دکترای جامعه شناسی و پژوهشگر اجتماعی فجایع طبیعی

تحقیقات نشان می دهد به غیر از عوامل طبیعی، دخالت بی رویه انسان در محیط و بطور کلی، عوامل اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، فرهنگی در ارتباط با یکدیگر، نقش بسزایی در بسترسازی سیلاب تخریب کننده دارند که می توان اشاره کرد به « افزایش میزان جمعیت، تخریب جنگل ها و از بین بردن پوشش گیاهی، تغییر کاربری اراض،  ناکافی بودن سازه های تاخیری سیل در سر شاخه های رودخانه ها، شهر سازی و توسعه شهرها در جلگه های سیلابی، عدم تعادل بین دام و ظرفیت مراتع» (مقیمی و حقی ۱۳۸۰)، دخالت در مسیل ها و دستکاری آبگذرها، اشغال مسیل ها و حریم نهایی رودخانه ها (معیری و انتظاری ۱۳۸۷).

به نظر لومان جامعه شناس آلمانی تبار و صاحب نظریه سیستم ها، ما همواره شاهد فجایع در تاریخ کشورها بوده ایم اما آنچه امرى جدید و نو می باشد، فجایعی است که ما انسانها با تصمیم هایمان به وجود آورده‏ ایم «خطر» (danger) زیانى است که از خارج وارد مى‏ شود و به شکل زیست – محیطى رخ مى‏دهد، درحالى‏که «ریسک‏» (risk) زیانى است که سبب آن تصمیم هاى خود ما بوده است، لذا ریسک محصول عادى و ناگزیر تلاشهاى ما براى «مقید کردن زمان‏»، (to bind time) است (پل ۱۹۹۰).

 عواملی وجود دارد که پیامد های اجتماعی ناشی از فجایع طبیعی مانند سیل را افزایش می دهد از جمله:

– عدم هشداردهی مناسب از سوی مسئولان به مردم منطقه و  عدم مدیریت صحیح امدادرسانی در زمان سیل و نجات افراد در سیل گرفتار و افزایش احساس خشم و نارضایتی عمومی و کاهش اعتماد اجتماعی.

– دخالت سیاست در مدیریت بحران: در فجایع طبیعی ستاد مدیریت بحران باید نیازهای منطقه را بررسی و بر اساس نیازهای ضروری و زیستی مردم آسیب دیده، رفتارهای مدیریتی خود را تعریف کنند، نه اینکه بر اساس الگوهای مدیریتی و محافظه کاری سیاسی نیازهای مردم را کمتر یا بیشتر از واقعیت تعریف کنند، زبان سیاست با زبان نیازهای بازماندگان فاجعه متفاوت است، بطور مثال رفت و آمد بیهوده همه سیاستمداران به منطقه بدون انجام کار مفید یا راهبردی اجرایی حتی اگر با نیت خیرخواهانه انجام گردد، به دلیل عدم اطلاع ایشان از نوع ارتباطات و رفتارهای تخصصی در بحرانهای طبیعی احساس خشم مردم و نارضایتی آنها را بیش از پیش می کند.

– عوامل فرهنگی مانند سخنرانی افراد در مکانهای مذهبی یا آموزشی و ارتباط مخاطرات طبیعی با بلا و عذاب الهی و تقدیرگرایی.

– ارتباطات اضطراب زا در رسانه ها: لومان جامعه شناس آلمانی تبار معتقد است که  جامعه  از طریق ارتباطات، مى‏تواند خود را به خطر بیندازد. تهدیدهایى که متوجه جامعه مى‏شود از زیست – محیط یا فجایع زیست – محیطى ناشى نمى‏شود، بلکه از ارتباطات ارائه شده از زیست محیط ناشى مى‏شود که نظام اجتماعى خودش، آنها را ایجاد کرده است، و آنها را ارتباطات اضطراب‏زا (communications of anxiety) مى‏نامد، از همه بدتر، هنگامى که این ارتباطات وارد نظام سیاسى مى‏شود شتاب آنها فزونى مى‏گیرد، زیرا که به نظر لومان به «صحبتهاى غیرمسئولانه‏» میدان مى‏دهد، و مدیریت بحران به موضوع صحبتهاى پیش ‏پاافتاده بدل می شود (پل ۱۳۷۹).

متن کامل این مقاله را از اینجا دریافت نمایید.

انتشاریافته در مجموعه رسانه های مددکاری اجتماعی ایرانیان