علاقه به همنوعان و یاری رساندن به اقشار ضعیف جامعه همواره از ارزشهای والای انسانی به شمار می رفته است در کشور ما توجه به این ارزش والای انسانی از دیرباز وجود داشته است. منابع تاریخی از وجود گروه هایی موسوم به «عیاران»در دوره اشکانی خبر می دهند که هم و غم خود را رسیدگی به محرومان جامعه قرار داده بودند.
با ظهور اسلام در ایران، توجه به محرومان جامعه و رسیدگی به این امور مورد توجه بیشتری قرار گرفت. احادیث و روایات بسیاری از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و ائمه معصوم در رابطه با رسیدگی به محرومان و فقرا وجود دارد.
حضرت علی علیه السلام بالاترین نمونه و الگویی مددکاری در عالم بشریت به شمار می‌رود و در رفتار و سیره علوی توجه به این ارزش مشهود است.
یکی از مصادیق توجه به مددکاری اجتماعی در اسلام وقف است که در وقف نامه های بسیاری تاکید بر رسیدگی به محرومان جامعه از عواید موقوفات شده است.
در قرن پنجم و ششم هجری تشکیلاتی موسوم به فتوحات «جوانمردان» به وجود آمد که وظیفه خود را رسیدگی به ضعیفان و مظلومان جامعه می شمردند و آنها حضرت علی علیه السلام را الگوی خود قرار داده بودند و به حدیث شریفه (لافتی الا علی)مستمسک بودن، لذا به آنها فتیان و به تشکیلات آنها فتوت می گفتند.
در مغرب زمین نخستین بار در سال ۱۵۹۸ میلادی در انگلستان قانون موسوم به قانون (فقرای الیزابت) تدوین شد تا به امور مستمندان رسیدگی شود. در سال ۱۸۹۹ در کشور آلمان قانون تأمین اجتماعی وضع شد و تا سال ۱۹۲۰ میلادی این قانون به تمام اروپا سرایت کرد. در سال ۱۸۹۹ میلادی اولین مدرسه آموزش مددکاری اجتماعی تحت عنوان (مدرسه خدمات اجتماعی) در هلند تأسیس شد. سپس در سال ۱۹۰۴ میلادی در کشور آلمان، سوئیس انگلیس و آمریکا چنین مدارسی شروع به کار کردند.
چگونگی تأسیس رشتهٔ مددکاری اجتماعی در ایران
در ایران نخستین بار در سال ۱۳۳۷ شمسی خانم ستاره فرمانفرماییان کارشناس امور اجتماعی سازمان ملل در آموزشگاه عالی خدمات اجتماعی شروع به تدریس نمود.
فارغ التحصیلان بعد از ۲ سال مدرک فوق دیپلم اجتماعی می‌شدند. در سال ۱۳۴۴ شمسی مدرک فوق دیپلم به کارشناسی ارتقاء یافت و در سال ۱۳۴۹ شمسی مقطع کارشناسی ارشد مددکاری اجتماعی با عنوان مدیریت خدمات اجتماعی در دانشگاه علامه طباطبایی شکل گرفت.
نقش خانم ستاره فرمانفرمائیان در شکل گیری علم مددکاری اجتماعی بسیار چشم گیر است وی که مادر مددکاری اجتماعی ایران لقب دارد.
او اولین دانشجوی ایرانی دانشگاه کالیفرنیای جنوبی بود که در آنجا لیسانس جامعه شناسی گرفت و برای گرفتن فوق لیسانس در مددکاری اجتماعی به دانشگاه شیکاگو رفت. او در سال ۱۳۳۷ مدرسه عالی مددکاری اجتماعی تهران را تأسیس کرد.
از اقدامات خانم فرمانفرماییان که می توان اشاره کرد ایجاد “مراکز رفاه” را در محله های فقیر نشین تهران و همچنین سیستم مدرن آموزشی را در مهد کودک ها بر اساس اصول تربیتی پایه گذاری کردند.
دانشگاه هاروارد نام ستاره فرمانفرماییان را به عنوان یکی از زنان تأثیرگذار تاریخ آمریکا قرار داده است، کتابی که خانم فرمانفرماییان بر اساس خاطرات زندگی و کار حرفه‌ای خود منتشر کرده است، “دختری از ایران” می باشد.
ایشان در چهارشنبه سوم خرداد ۱۳۹۱هجری شمسی در آمریکا و در ۹۱سالگی درگذشت.
مددکاری اجتماعی ایران در یک نگاه
علی رغم قدمت طولانی خدمات کمک رسانی به نیازمندان، ایتام و در راه ماندگان در ایران که به ایران قبل از اسلام بر می گردد اما شکل سازمان یافته و علمی آن که با شروع به کار نهادهای اجتماعی همراه بود به حدود ۶۰ سال پیش و با تاسیس ” آموزشگاه خدمات اجتماعی ” بر می گردد که با تهیه اساسنامه مدرسه خدمات اجتماعی توسط خانم ستاره فرمانفرماییان شروع به فعالیت نمود.
اولین برنامه آموزشی مددکاری اجتماعی نیز با پذیرش دانشجو در تهران شروع به کار نموده که بر اساس آن دانشجویان به مدت دو سال و با دریافت مدرک فوق دیپلم به تحصیل اشتغال داشتند. اما از سال ۱۳۴۴ این دوره به چهار سال افزایش یافت و فارغ التحصیلان این رشته با دریافت مدرک کارشناسی خدمات اجتماعی فعالیت خود را در زمینه های شغلی مرتب آغاز می کردند.
اولین دوره تحصیل در مقطع فوق لیسانس به سال ۱۳۴۹ بر می گردد که با عنوان مدیریت خدمات اجتماعی به آموزش و تربیت مددکاران اجتماعی متخصص به منظور حضور در بخش های رفاهی و موسسات خدمات اجتماعی اهتمام می ورزیدند. پس از انقلاب و با تصمیم شورای عالی انقلاب فرهنگی این رشته تعطیل شد و در ذیل شاخه علوم اجتماعی و تحت عنوان ” خدمات اجتماعی” قرار گرفت.
با اتمام جنگ تحمیلی و خسارت های زیان بار ناشی از جنگ ضرورت حضور مددکاران اجتماعی در ارایه خدمات به گروههای هدف، فقرا و نیازمندان بیش از پیش احساس شد. در نتیجه در سال ۱۳۷۰ مصوب شود که رشته مددکاری اجتماعی در دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی تاسیس گردد. بنابراین در سال ۱۳۷۳ اولین دوره فارغ التحصیلان این رشته در مقطع کارشناسی موفق به دریافت مدرک کارشناسی شدند.
در سال ۱۳۷۸ نیز با توجه به نیاز کشور به فارغ التحصیلان مقطع دکتری طرح آن تنظیم و به وزارت بهدشت، درمان و آموزش پزشکی اعلام شد.
در حال حاضر بیش از ۱۰ هزار نفر با مدرک مددکاری اجتماعی و یا علوم اجتماعی گرایش خدمات اجتماعی در سراسر کشور به ارایه خدمات اجتماعی و حمایتی به عموم مردم، گروههای در معرض خطر و آسیب دیده اجتماعی در سازمان های دولتی و غیر دولتی می‌پردازند. همچنین چندین دانشگاه از جمله دانشگاههای علامه طباطبایی، علوم بهزیستی و توانبخشی، خوارزمی، شاهد و دانشگاه آزاد اسلامی تربیت و آموزش مددکاران اجتماعی در سه مقطع تحصیلی کارشناسی، ارشد و دکتری را بر عهده گرفته اند.
انجمن های صنفی و علمی نیز نظیر انجمن مددکاران اجتماعی ایران، انجمن علمی مددکاری اجتماعی ایران، کانون کلینیک های مددکاری اجتماعی کشور از مهمترین انجمن های فعال محسوب می شوند که به ارایه خدمات متنوعی در سطوح مختلف اقدام می نمایند.
