در تاریخ گذشته ایران جایگاه بیماران روانی نسبت به سایر کشورهای جهان از موقعیت ممتازتری برخوردار بوده است. در حالی که در اروپای قرون وسطی بیماران را مأمن شیاطین می دانستند، در ایران بخشی از دارالشفاء یزد به بیماران روانی اختصاص یافته بود. با ظهور ستارگان درخشانی در آسمان پزشکی ایران همچون زکریای رازی، ابوعلی سینا و جرجانی طب قدیم ایران به اوج ترقی رسیده و چندین سده، پرچمدار جهان پزشکی شد. مطالعه آثار این بزرگان به خوبی نشان میدهد که رویکردی که در اروپای قرون وسطی در مورد بیماران روانی وجود داشته، جایگاهی در تاریخ گذشته پزشکی کشور ما نداشته است. اما در دهه های اخیر باید اذعان نمود رویکرد بسیاری از کشورهای اروپایی به کلی عوض شده و رویکردی انسانی برای رعایت حقوق بیماران به کار گرفته شده است.
بررسی قوانین موجود در ایران نشان میدهد که اگرچه قانون مستقلی برای بهداشت روان تا کنون تدوین نشده است اما از دیرباز در مجموعه قوانین مختلف کشور، اعم از قانون مدنی، قانون مجازات اسلامی، قانون امور حسبی، قانون دادن حضانت فرزندان صغیر یا محجور به مادران (مصوب مرداد ماه ۱۳۶۴)، قانون اقدامات تأمینی (مصوب اردیبهشت ۱۳۳۹)، قانون حمایت خانواده (مصوب بهمن ماه ۱۳۳۵) و قانون اجازه پرداخت حق الزحمه به بیماران روانی که در کارگاههای حرفهای و یا رشتههای خدماتی به کار گمارده میشوند به جنبههای مختلف حقوق بیماران روانی پرداخته شده است. در این قوانین از اصطلاحاتی همچون جنون، سفیه، اختلال مشاعر و … استفاده شده است که از نظر علمی بر سر تعریف روشن و مشخص آنها توافق وجود ندارد ولی به هر حال توانسته است تا حدودی مشکلات و معضلات بیماران را پاسخگو باشد. در مجموعه قوانین موجود همچنان ابهاماتی وجود دارد که حقوق بیماران نادیده انگاشته شده است. از جمله آنها می توان به جنبه هایی از قوانین قیمومت، بستری اجباری و بیماران کیفری اشاره کرد. علاوه براین، در قوانین موجود از برخی واژه ها استفاده شده است که موجب انگ اجتماعی بوده و نیازمند بازنگری است.
برای بررسی همه جانبه مباحث مربوط به حقوق بیماران روانی انجمن احبا در نظر دارد تا با همکاری مراکز دانشگاهی، سازمان ها، انجمن های علمی و با حضور صاحب نظران ذیربط، “نخستین کنگره ملی چالش های حقوقی و قضایی بیماران روانپزشکی” را برگزار نموده و جنبه های مختلف مربوط به حقوق بیماران در قوانین موجود کشور را مورد بحث و بررسی قرار دهد. اینجانب امید دارم که صاحب نظران و پژهشگران رشته های مختلف اعم از حقوقدانان، روانپزشکان، روانشناسان، مددکاران و سایر رشته های مرتبط با مشارکت حداکثری خویش چه با ارسال مقاله و چه با حضور خویش، باعث غنای هر چه بیشتر محتوی این کنگره شوند. در پایان امیدوارم که این کنگره در مسیر شناسایی حقوق بیماران روانی بتواند گامی فرا پیش نهد.
مهدی نصراصفهانی
دبیر علمی کنگره
