از زمان ایجاد مراکز فوریت های اجتماعی در ایران تا کنون کشور بحران های مختلفی را تجریه کرده است بحران میتواند ناشی از عوامل طبیعی، تکنولوژیکی و یا دست ساز بشری باشد. شدت آسیب روانی در بین بازماندگان بحرانهای مختلف متفاوت است. تحقیقات نشان داده است که میزان شدت آسیب در بین بحران تروریستی و آشوبهای شهری نسبت به سایر حوادث بیشتر است. پیامدهای روانشناختی بحرانهای طبیعی و بحرانهای مصنوعی (دست ساز بشری) علیرغم مشابهت های موجود، تفاوتهایی نیز وجود دارد. تحقیقات متعددی نشان داده است که اثرات بحرانهای مصنوعی طولانی تر از اثرات بحرانهای طبیعی است. اثرات بحرانهای مصنوعی هم شدیدتر و هم طولانی تر است. متغیرهایی همچون میزان مرگ و میر، تخریب، وحشت، شوک، از دست دادن، جابجایی در تعیین میزان آسیب شناختی برای هر دو نوع از بحران اثر گذار هستند اما ممکن است تأثیر این متغیرها در بحرانهای مصنوعی پررنگتر باشد. تحقیقات نشان داده است که بازماندگان بحرانهای عمدی همچون آشوبهای شهری یا تروریسم در مقایسه با بحرانهای طبیعی و سوانح دچار آسیبهای طولانی مدتی میشوند. نوع جامعه شدت آسیب روانی بحران براساس نوع جامعه متفاوت است. بررسی در بین بازماندگان حوادث بحرانی نشان داد که در بین بازماندگان بحرانهایی که در کشورهای در حال توسعه رخ می دهد حدود ۷۹ درصد دچار آسیب شدید می شوند، این میزان در کشور آمریکا ۲۷ درصد و در سایر کشورهای پیشرفته ۴۶ درصد است. همچنین نوع و موقعیت بحران با میزان آسیب ارتباط دارد. حوادث طبیعی در کشورهای در حال توسعه میزان آسیب بالایی به دنبال دارد.
کودکان نیز از بحران متأثر می شوند. بسیاری از کودکان برآنچه که بر آنها اتفاق افتاده آگاه اند. برخی از کودکان نگران فقدان اسباب بازیها، از دست دادن اعضای خانواده، دوست عزیز و همبازی هایشان می شوند. برخی از کودکان دچار اختلالات رفتاری می شوند. عمده اختلالات رفتاری کودکان به دنبال حوادث بحرانی عبارت است از: شب ادراری، انگشت مکیدن، از دست دادن کفایت خود نسبت به قبل از حادثه، گریه غیرقابل کنترل و درخواستهای نامحدود از والدین. معمولاً و به سرعت ترس و اضطراب کودکان از بحران به چیزهای دیگر تعمیم داده میشود. ترس آنها از حادثه به ترس از باران، باد، تاریکی و حتی به محرکات غیر مرتبط با حادثه گسترش پیدا می کند. از دست دادن اعتماد و اطمینان نسبت به توانایی والدین در کنترل حادثه پیش آمده، کودکان را از نظر عاطفی و در زمینه خطرات زندگی آسیب پذیر می سازد. کودکانی که در معرض حادثه بحرانی قرار می گیرند دچار مشکلات بهداشت روانی متعددی می شوند. نوع و شدت آن بستگی دارد به ماهیت و سطح گستردگی آسیب ناشی از حادثه، و میزان حمایتی که خانواده و اجتماع از آنها دارد. همچنین در این زمینه نیاید تفاوتهای بین فرهنگی را فراموش کرد. نکته دیگر اینکه کودکان وقتی خانه شان تخریب میشود بیشتر آسیب می بینند. مطالعات انجام شده در زمینه اثرات حوادث آسیب زا بر روی کودکان و نوجوانان نتایج عاطفی و روانی منفی را نشان داد که به درجات متعددی بود. با این حال ممکن است کودکان آسیب های روانی قابل تشخیص و طبقه بندی را از خود بروز ندهند و علائم آسیب آنها بارز نباشد. بیشتر کودکان نگرانیهای عاطفی و علائم PTSD زیر سطح بالینی را نشان دهند. در آسیب شناسی حوادث در کودکان نکات زیر قابل توجه است:
- کودکان نسبت به اثرات تروما آسیب پذیری فوق العاده ای دارند
- کودکان مکانیسمهای انطباقی کمتری بلد هستند
- کودکان به وقایع و اتفاقات محیطی کمتر کنترل دادند
- کودکان در انعطاف پذیری برای انطباق با محیط و شرایط بوجود آمده محدودیت دارند.
- کودکان ممکن است تحت تأثیر حوادث تروماتیک، مرحله پیش عملیات ذهنی را حتی برای چند سال دیگر ادامه دهند
- فقدان انطباق مؤثر به دنبال حوادث تروماتیک می تواند رشد روانی و شخصیتی کودک را تحت تأثیر قرار دهد.
ایران همواره با بحران های طبیعی و گاهی با پدیده تروریسم تهدید شده است، سازمان فوریت های اجتماعی با آموزش نیرو های متخصص روانشناس و مددکار تلاش کرده در ارتقای سلامتی افراد بعداز بحران نقش آفرینی کند اما انچه که تا کنون دیده شده است آسیب های روانی وارد شده به بزرگسالان است و کودکان کمتر در یرنامه ها دیده شده اند. تمرکز نیرو های این سازمان علاوه بر امدادرسانی ارائه خدمات روانی به افراد داغدار و آسیب دیده روانی و در معرض خودکشی عمده می باشد. لیکن حمایت روانی و اجتماعی از کودکان پس از بلایا اگر از اهمیت بیشتری برخوردار نباشد کم اهمیت تر نیست، این مداخلات علاوه بر تخصص بیشتربه امکانات بیشتری نیز نیاز دارد، در سالهای اخیر این حمایت ها از سوی برخی از سازمان های مردم نهاد شکل گرفته است اما نظر به اینکه از رسالت های اصلی سازمان فوریت های اجتماعی حمایت از کودکان است. انتظار بر این است بعد از بروز حوادث علی الخصوص بلایای طبیعی برنامه دقیق و تخصصی برای مداخلات روانی و اجتماعی کودکان در نظر گرفته شود.
نویسنده: هدی فرح پور؛ مددکار اجتماعی
انتشاریافته در مجموعه رسانه های مددکاری اجتماعی ایرانیان
