روایت یک مددکار اجتماعی از خشونت خانگی علیه زنان در کردستان؛ روایت شماره ۶

«خشونت زن علیه زن: به مثابه پدیده ­ای مغفول»

«چند ماهه که تصمیم به طلاق گرفتم. اما مادرم و برادرم به شدت مخالفت می­کنند. آخرین باری که مجدداً تصمیم طلاق رو مطرم کردم مادرم تا تونست فحش و ناسزا بارم کرد. میگه باید تا آخر عمرت تو همون خونه بمونی با لباس سفید رفتی و با کفن سفید باید بیای بیرون. هر چی بهش میگم که من نمی­تونم این زندگی رو ادامه بدم و هیچ احساسی به شوهرم ندارم، اما باز حرف خودشو میزنه. مادرم با برادر کوچکترم که ۱۹ سال داره تبانی کردن و یه شب حسابی کتکم زدند. میگن اگه طلاق بگیری سرتو از گردن جدا می­کنیم! خیلی هم جدی دارن میگن و من حسابی نگران این حرف­ها و رفتارها شدم چون ازشون بعید نیست و واقعا این کار رو میکنن. الان نمیدونم چیکار کنم! از طرفی هیچ دلخوشی در این زندگی ندارم از طرفی هم اگه طلاق بگیرم سرپناهی ندارم. مادرم، به خاطر آبروش هرگز حاضر نمیشه بهم پناه بده. نظرش اینه که طلاق یک ننگه و باعث بی­ آبرویی میشه و دیگه نمی­تونیم تو در و همسایه و فامیل سر بلند کنیم به خاطر همین برادرم رو تحریک میکنه که با کتک زدن، من رو از تصمیمم منصرف کنن. خیلی مواقع به خودکشی فکر می­کنم دیگه هیچ راه دیگه ­ای ندارم نه خونه شوهر جایی برای منه و نه خونه مادرم. پشتوانه مالی هم ندارم. مادرم بعد از فوت پدرم، همه ارث و میراث رو بین سه تا برادرم تقسیم کرد و گفت که دخترها حق ندارن ادعای ارث و میراث کنن. با اینکه من و خواهرم از نظر مالی وضع خیلی خوبی نداریم. اما هر کاری که می­ خوایم بکنیم با تهدید مادر و برادرام همراهه. ما در این زندگی هیچ حقی نداریم قبل از ازدواج اختیارمون دست مادرمون بود حالا هم در زندگی شخصیمون دخالت می­کنه و نمیذاره یه نفس راحت بکشیم. همیشه آلت دست مادرم بودیم. همیشه اونه که تصمیم میگیره و ما عمل می­کنیم و اگه جوابشو ندیم قشقرق به پا می­کنه که شما فلان و بهمان… آدم می­مونه چیکار کنه باهاش».

طلاق واقعه­ ای اجتماعی است و به معنای پایان دادن به یک «قرارداد» دو طرفه است. در بسیاری از فرهنگ­ها به ویژه در فرهنگ­ کشورهای توسعه­ یافته طلاق نه تنها یک مسأله اجتماعی نیست بلکه طرفین قرارداد در شرایط مسالمت ­آمیز از هم جدا شده و به زندگی خود ادامه می ­دهند. در کشورهای حوزه اسکاندیناوی (سوئد، نروژ، دانمارک، فنلاند و ایسلند) بعد از طلاق تمام املاک و دارایی­هایی که در طول زندگی مشترک به دست آمده است، به طور مساوی بین زوجین تقسیم می­ شود و حمایت­های اقتصادی و اجتماعی گسترده ­ای از زنان مطلقه صورت می­گیرد به طوری که زنان در این فرهنگ کمتر با بحران­های بعد از طلاق مواجه می ­شوند. اما در جامعه ایرانی و به ویژه در فرهنگ سنت­ مدار کردستان چه بسا طلاق، پایان دادن به برخی مسائل و سرآغازی برای ظهور مسائلی وسیع­تر با ابعادی گسترده در سطح فردی، خانوادگی، اجتماعی و اقتصادی است. اگر چه طلاق در کردستان و در بسیاری از خانواده ­ها قُبح اجتماعی خود را از دست داده است اما اغلب زنان به خصوص در خانواده ­­های مقید به سنت محکوم به ادامه «زیست مشترک» هستند و فاقد هر نوع حمایت برای برون رفت از زندگی زناشویی و تحقق زیست فردی و شخصی خود هستند. در این فرهنگ زیست مشترک پیوندی عمیق با زیست خانوادگی و طایفه ­ای دارد و خروج از آن خانواده و طایفه را با بحران­ مواجه می­سازد؛ از این روست که حفظ و تداوم حیثیت و اعتبار اجتماعی خانواده/ طایفه بر تصمیم شخصی افراد و اقدام به طلاق ارجحیت دارد؛ در چنین ساختاری اگر زن هنجارشکنی کند و سنت­ها را در هم شکند، با پیامدهای بسیاری از جمله طرد خانوادگی، فقدان سرپناه مناسب، طرد اجتماعی، محدودیت شبکه اجتماعی، مشکلات اقتصادی و از این قبیل روبه روست و گاه در چنین مواردی اندیشه «سوختن و ساختن» بر هنجارشکنی غلبه می­ نماید و یا اینکه در بحرانی­ ترین حالت، با اقدام به خودکشی زنان همراه می­ گردد.

نکته ­ای دیگر که در ارتباط با خشونت علیه زنان نباید و نمی­توان از آن غافل شد، پدیده «خشونت زن علیه زن» است، چنانچه تاریخ فرهنگی و اجتماعی نیز گواه بر خشونت زنان علیه هم­جنسان خود بوده است؛ کارفرمایان علیه مستخدمان و بردگان زن، هووها علیه یکدیگر، مادر شوهر علیه عروس، خواهر شوهر علیه عروس، نامادری و گاه مادر خونی علیه فرزندان دختر همه مواردی هستند که تاریخ بر صحت آن مهر تأیید می ­زند.

زنان بر سر منابع و یا منابعی که مردان دارند، با یکدیگر رقابت پرخاشگرانه جنسیتی می­کنند. زنان فقیر و محروم سعی می­کنند از زیبایی و جوانی خود برای ازدواج کردن استفاده کنند. البته اغلب آنان در این کار موفق نمی­ شوند چون افراد مناسبی برای ازدواج در محیط آنان وجود ندارد و در عین حال، زنان تحصیل­کرده و ثروتمندی که آن­ها نیز جذابیت و جوانی دارند، این زنان محروم را با موقعیت­های بازدارنده مواجه می­کنند. از دیدگاه جان تاونزند، مردم ­شناس دانشگاه سیراکوز، یک راه برای رقابت، جذاب­تر کردن یا کم کردن رقیب است. تاونزند با بررسی مدارک مرتبط می­نویسد: یکی از راه­ های کم کردن جذابیت، خوار شمردن، بی­ اعتنایی، و توهین کردن به فرد مورد نظر است. زنان، قیافه ­ی یکدیگر را به باد انتقاد می­گیرند و به بی­ بندوباری سایر زنان نیز اشاره می­کنند، یا می­گویند که آن­ها آزارگر بوده ­اند (چیسلر، ۱۳۸۹).

بسیاری از کلیشه­ های جنسیتی گواه بر مطیع بودن و فرمانبرداری زن از مرد است؛ به طوری که خود زنان نیز پذیرفته ­اند که باید یک جنس مذکر در نقش پدر، شوهر، پسر و یا برادر برای حفظ کیان خانواده قدرت را در اختیار گیرد و دیگران نیز پیروی و فرمانبری کنند، چنانچه در اغلب موارد زنان بیوه، پسران خود را جایگزین شوهر ساخته و در مسند قدرت خانواده قرار می­ دهند و اعمال خشونت­ باری که خود از سوی مردان تجربه کرده ­اند را در حق دخترانشان نیز روا می­دارند و این گونه است که در این حالت مرد، آلت دست زن برای ابراز خشونت علیه سایر زنان قرار می­گیرد.

خشونت علیه زنان موضوعی است که به دلیل شیوع آن، اغلب خشونت «مرد علیه زن» را در اذهان عمومی تداعی می­کند؛ اما با کنکاش بیشتر، زوایای پنهان این موضوع بر ما عیان می­گردد که زنان تنها از سوی غیر هم جنسان خود، در معرض آزار قرار ندارند؛ بلکه زنان نیز بنا به دلایل مختلف اعم از جامعه ­پذیری، کمبود منابع و امکانات، مشکلات اقتصادی، ساختار فرهنگی حاکم بر جامعه و مسائل روانی از سوی هم جنسان خود مورد آزار قرار می­گیرند و یا هم­جنسان خود را آزار می­دهند؛ پس می­توان چنین اذعان کرد که در پدیده خشونت علیه زنان، زن هم می­تواند در جایگاه فرد آزاردیده و هم در جایگاه فرد آزاردهنده قرار گیرد؛ به عبارت دیگر در هر دو سوی طیف خشونت، آزارگر- قربانی می­تواند زن- زن باشد نه آنچنان که رایج و غالب (مرد- زن) است.

خشونت و تبعیض­ جنسیتی به شیوه­ های مختلف کنترل­ گری، سرکوب و ارعاب، وادار ساختن به اطاعت و پیروی، محرومیت از ارث پدری، منع تحصیل، تشویق به ازدواج زود هنگام، ازدواج اجباری، ممانعت از طلاق و سایر اشکال آن می­تواند از سوی مادران علیه دخترانشان صورت ­گیرد.

به نظر می­ آید خشونت «زن علیه زن» کمتر مورد توجه قرار گرفته است و آنچه فعالان حوزه زن و خانواده بیشتر بدان متمرکز شده­ اند، خشونت مردان علیه زنان بوده است، البته این تمرکز به واسطه شیوع خشونت از سوی مردان در جامعه است؛ اما به هر سوی ضروری است که خشونت زنان علیه زنان چنانچه شواهد مستند موجود است، برای کنترل و کاهش این آسیب بیشتر مورد توجه قرار گیرد.

قصد دارم روایت­های دیگری پیرامون خشونت علیه زنان در کردستان گردآوری نمایم و سپس به تحلیل و ارائه راهکار بپردازم.

منبع:

1. چیسلر، فیلیپس (۱۳۸۹). زن در برابر زن. ترجمه: عقیلی، ساغر. همتی، فریده. چاپ اول، تهران: لیوسا.

نویسنده: کبری واعظی، کارشناس ارشد مددکاری اجتماعی
مجله اینترنتی مددکاری اجتماعی ایران

رسانه تاب آوری ایران