یکی از موضوعات بسیار مهم در حوزه علوم انسانی و اجتماعی در قرن بیستم، موضوع توسعه است. توسعه را می‌توان رشد کمی و کیفی در تمام ابعاد اقتصادی، اجتماعی، زیست محیطی، سیاسی و فرهنگی دانست. توسعه را باید جریانی چند بعدی دانست که مستلزم تغییرات اساسی در ساخت اجتماعی، طرز تلقی عامه مردم و نهادهای ملی و نیز تسریع رشد اقتصادی، کاهش نابرابری و ریشه کن کردن فقر مطلق است.
مفهوم توسعه پایدار از دهه ۱۹۸۰ میلادی مطرح شد و هدف آن گذشته از رشد اقتصادی و کارائی آن در تحقق اهداف اجتماعی، کاهش فقر و مدیریت منابع طبیعی پایدار است. در تعریف توسعه پایدار در حقیقت ایجاد تعادل میان توسعه و محیط زیست مطرح است. در فرایند توسعه پایدار، نقش پایداری اجتماعی در تحقق اهداف بسیار حائز اهمیت است. از این‌رو در اهداف راهبردی توسعه پایدار مضامینی چون توانمندسازی، افزایش قدرت و آزادی انتخاب، توسعه و گسترش مشارکت، ارتقاء کیفیت زندگی، ظرفیت سازی نهادی، امنیت اجتماعی، مسئولیت پذیری و رفاه اجتماعی به شکلی گسترده مورد تأکید قرار گرفته است؛ بدین ترتیب ابعاد اجتماعی در تعامل با سایر ابعاد اقتصادی و اکولوژیکی، توسعه پایدار را قوام بخشیده و کلیت موزون آن را شکل می دهد.
پایداری اجتماعی به توانایی جامعه برای حفظ و نگهداری ابزارهای ضروری ایجاد ثروت، رفاه و مشارکت اجتماعی برای گسترش یکپارچگی و انسجام اشاره می‌کند و به عنوان یک مفهوم، به دنبال حفظ و ثبات مولفه‌های اجتماعی و فرهنگی جامعه هم پیوند با ابعاد زیست محیطی و اقتصادی است. مانند کاهش تعارضات مخرب، برابری درون نسلی و بین نسلی، ارضای نیازهای اصلی انسان و کاهش فقر، نگرانی برای صلح و امنیت، اهمیت ارزشهای های فرهنگی، مشارکت و علائق گروه های اجتماعی در مورد محیط زیست.
حالا با توجه به مطالب ذکر شده سئوال اصلی این است که مددکاران اجتماعی در پایداری اجتماعی چه نقش یا نقشهایی می‌توانند ایفا کنند؟ با توجه به اینکه حرفه مددکاری اجتماعی جزء معدود حرفه های است که موضوع آن مجموعه موضوعات مربوط به روابط و مناسبات انسانی است و در ارائه خدمات حرفه‌ای خود داد و ستد بین انسان و محیط اجتماعی را مدنظر قرار می‌دهد. و عمده فعالیت مددکاران اجتماعی در چهار محور به شرح ذیل خلاصه می‌شود:
الف: کارکرد افراد، خانواده ها، گروهها و جوامع انسانی
ب: برنامه ریزیها و سیاستگذاریهای مربوط به رفاه
پ: تهیه و تدوین لوایح و طرحهای قانونی در زمینه خدمات اجتماعی و رفاهی
ت: توسعه علوم و فنون حرفه ای
با توجه به زمینه های فعالیت مددکاران اجتماعی که به آن اشاره شد و همچنین اصول و اهداف مددکاری اجتماعی، می‌توان با قاطعیت بیان کرد که حرفه مددکاری اجتماعی می‌تواند نقش موثری در پایداری اجتماعی داشته باشد و مددکاران اجتماعی می‌توانند بعنوان یک بازوی اجرایی بسیار تأثیرگذار در حیطه توسعه پایدار و به تبع آن پایداری اجتماعی نقش کلیدی را ایفا نمایند. مددکاران اجتماعی باید برای رسیدن به توسعه پایدار بخصوص در بٌعد مولفه‌های اجتماعی آن تمام تلاش علمی و تخصصی خود را بکار گیرند تا با تحقیقات میدانی و آزمایشی و اجرای طرح های جامعه ای در گسترش رفاه اجتماعی و بالا بردن سطح مشارکت و سرمایه اجتماعی جوامع متناسب با فرهنگ، نیازها و پتانسیل افراد و جوامع گام بردارند. مددکاران اجتماعی باید با آگاهسازی افراد و جوامع نسبت به منابع اجتماعی و زیست محیطی و تأثیراقدامات و فعالیت های انسانها بر منابع بخصوص محیط زیست، افراد را نسبت به مسئولیت اجتماعی خود در برابر حفاظت ازمحیط زیست حساس کنند.
مددکاران اجتماعی می‌توانند در حوزه برنامه ریزیهای کلان با جلب نظر برنامه ریزان به حوزه های اجتماعی متأثر از برنامه ها، رفاه اجتماعی و مشارکت مردم را در برنامه های کلان مدنظر قرار دهند چرا که بدون تضمین مشارکت مردم، هیچ برنامه ای به نتیجه مطلوب خودش نخواهد رسید و مشارکت مردم نیز مستلزم آگاهی بخشی به آنان، توجه به نیازهایشان، جلب اعتماد آنان و … است که مددکاران اجتماعی در اکثر اوقات بعلت روابط حرفه‌ای که با اکثریت اعضای جامعه دارند در جلب مشارکت مردم موفق هستند. و همین جلب مشارکت مردم و تلاش برای گسترش رفاه اجتماعی و اگاهی بخشی به مردم بخصوص در حیطه محیط زیست متناسب با فرهنگ جامعه می‌تواند تا حدودی پایداری اجتماعی را در جوامع تضمین کند و آن را ارتقاء دهد. چرا که پایداری اجتماعی بدون حضور فعالانه و آگاهانه تمام اقشار مردم امکان پذیر نیست و مددکاران اجتماعی با مداخلات حرفه ای و تخصصی خود و توجه به پتانسیل و فرهنگ جوامع می‌توانند مشارکت آگاهانه مردم را در برنامه ها بخصوص در حوزه رفاه اجتماعی و حفاظت ازمحیط زیست تضمین کنند.
نویسنده: پروانه خفتان؛ کارشناس ارشد مددکاری اجتماعی | از سری یادداشتها و مقالات ماه جهانی مددکاری اجتماعی سال ۲۰۱۷
پایگاه اطلاع رسانی مددکاران اجتماعی ایران
