بخش هفتم: واکاوی مسائل اجتماعی
(استراتژی ها و اقدامات مددکاران اجتماعی در ارتباط با افراد مبتلا به اچ آی وی)
علیرغم افزایش آگاهی عمومی نسبت به راههای انتقال ویروس اچ آی وی در سطح جامعه، شاهد گسترش آن در بین جمعیت در معرض خطر نظیر زنان، جوانان، افراد متأهل و بیماران وابسته به مواد مخدر و محرک هستیم که این امر خطرات جدی برای سلامت جسمی، روانی و اجتماعی آنها در پی دارد. ویروس اچ آی وی بر میلیون ها نفر از افراد و خانواده ها در سراسر جهان تأثیرگذاشته است. آمار مبتلایان به این ویروس در حال رشد است. هرچند برای این بیماری درمانی وجود ندارد اما افراد مبتلا می توانند علی رغم همه ی چالش ها برای مدت زمان طولانی با این ویروس زندگی نمایند. برخی از مهمترین چالش هایی که مبتلایان به ویروس اچ آی وی در زندگی شان تجربه می کنند شامل تأثیرات جانبی داروهای ضد ویروسی، مشکل در انطباق با اندوه و فقدان و برچسب های طولانی ناشی از ابتلا به ویروس اچ آی وی است. دلایل متعددی نیز برای چنین پدیده ای وجود دارد. با پیچیده تر شدن آسیب های اجتماعی، کاهش میانگین سن بلوغ جنسی، افزایش زنان بی سرپرست و بی خانمان، اعتیاد، فقر و بیکاری، تورم جنسی، ضعف در آموزش مهارت های اجتماعی و زندگی به منظور به تعویق انداختن نیازهای آنی، کنترل هیجانات، مهارت تصمیم گیری، حل مسئله و روش های برقراری ارتباط سالم، ضعف در تفکر منطقی و عقلانی، وابستگی به عجله و عدم توجه به پیامدهای بلندمدت تصمیمات می تواند از عوامل اجتماعی و فردی گسترش ویروس اچ آی وی در سطح جامعه باشد. به این ترتیب می توان نتیجه گرفت که بیماری ایدز در حال گسترش به سطح عمومی جامعه بوده و با سایر آسیب های اجتماعی و عوامل سطوح ساختاری، خرد و میانی در ارتباط متقابل می باشد.
در حالی ما وارد هزاره ی سوم شده ایم که ویروس اچ آی وی شایع شده است و اقدامات مناسب و کافی برای رفاه مردم و توقف این بیماری ارایه نگردیده است. هیچ مانع اجتماعی، نژادی یا فرهنگی برای شناخت ویروس اچ آی وی وجود ندارد. با این وجود شیوع بیماری ایدز در بین فقرا و افرادی که تحت ستم و نابرابری قرار دارند بسیار بالاست. برای کاهش و کنترل این بیماری نیاز به راهکارهای اجتماعی و حضور متخصصین در حوزه های سیاستگذاری اجتماعی، برنامه ریزی، مداخله، درمان و توانمندسازی داریم. مددکاران اجتماعی در خط مقدم مشارکت و رهبری جنبش های حمایت از افراد مبتلا به اچ آی وی هستند. بنابراین مددکاران اجتماعی با دیگر متخصصان و ارائه دهندگان خدمات بهداشت روانی در جهت تداوم و ایجاد مراقبت از این بیماران همکاری می کنند. این موضوع شامل حمایت های روانی اجتماعی، پیشگیری، سلامت روانی و جسمی، مداخلات درمانی و مراقبت مورد نیاز برای ارتقای رفاه زندگی افراد مبتلا به اچ آی وی است. مددکاران اجتماعی با بهره گیری از دانش، ارزش و اصول حرفه ای به ارایه ی خدمات تخصصی در سطوح گوناگون اجتماعی می پردازند. اقدامات مددکاران اجتماعی در این رابطه شامل طیفی از انواع خدمات پیشگیرانه، درمانی و توانمندسازی در سطوح فردی، خانوادگی و اجتماعی است. حمایت از بیماران مبتلا به اچ آی وی از طریق ارائه خدمات مشاوره مستقیم، مداخلات درمانی و اقداماتی به منظور عدالت اجتماعی محقق خواهد شد. اغلب مددکاران اجتماعی حمایت های ضروری را به منظور ایجاد واکنش های اجتماعی نسبت به اچ آی وی انجام خواهند داد. آنها اغلب به حل مشکلاتشان بیماران از طریق مشارکت فعال در جامعه و محافظت از حقوق اساسی شان اقدام می نمایند. مددکاران اجتماعی متعهد به اصول عدالت اجتماعی هستند. به این ترتیب ما به عنوان مددکاران اجتماعی مسئولیت داریم تا دانش و مهارت هایمان را برای کمک به افراد، گروهها، اجتماعات و جوامع به منظور کاهش مشکلات فردی- اجتماعی به کار ببریم. اصول حرفه ای ما به صراحت نشان می دهد که بدون پیش داوری و قضاوت نسبت به جنسیت، سن، وضعیت جسمی، رنگ، طبقه ی اجتماعی، نژاد، مذهب، زبان، باورهای سیاسی یا جهت گیری های جنسی به فعالیت می پردازیم. ما به عنوان مددکاران اجتماعی موظف به رعایت اصول حریم خصوصی، رازداری و استفاده ی مسئولانه از اطلاعات اشخاص علی رغم تضاد با قوانین هستیم. اقداماتی که انجام می شود باید به صورت پیوسته و با توجه به ارزش های اساسی در حرفه ی مددکاری باشد. برای جلوگیری از گسترش بیماری ایدز و ارتقای سلامت رویکرد ما مددکاران اجتماعی بر زنجیره ای از مراقبت، آموزش بهداشت جنسی، آموزش‌های روانی و اجتماعی به منظور پیشگیری، مشاوره، مراقبت و درمان استوار است. مهمترین وظیفه مددکاران اجتماعی حمایت از حقوق اساسی بیماران از طریق لابی‌گری در سیاست گذاری اجتماعی و درمانی موثر و دلسوزانه برای حمایت از بیماران و تهیه ی پروتکل های مناسب به منظور پژوهش و همکاری است. علاوه بر این لازم است تا این موضوع درک شود که پیشگیری از اچ آی وی / ایدز بخشی از برنامه های توسعه ی انسانی است. حقوق انسانی، آموزش مددکاری اجتماعی، سیاست گذاری های بهداشتی و اجتماعی، پژوهش و مشارکت به همدیگر مرتبط می باشند. مددکاران اجتماعی از دانش و مهارت هایی به منظور اقدامات تاثیرگذار در ارتباط با افراد مبتلا به اچ آی وی، خانواده ها، دوستان، همسران و فرزندان این بیماران استفاده می نمایند. زیرا آنها نیز به صورت مستقیم یا غیر مستقیم از این بیماری متأثر می باشند. هدف اساسی مددکاران اجتماعی تغییر در شرایط محیطی و خانوادگی بیماران به منظور سالم زیستی آنهاست. در یک دسته بندی می توان اقدامات مددکاران اجتماعی را به شرح ذیل تقسیم نمود:
الف) اقدامات فردی و خانوادگی
– در سطح فردی مددکاران اجتماعی از طریق پیوند با منابع اجتماعی به ارایه ی مجموعه ای از خدمات و حمایت هایی نظیر (منابع مالی، برنامه های آموزشی، برنامه ریزی شغلی، ارایه ی درمان های دارویی برای بیماران وابسته به مواد، تهیه ی مسکن، آموزش حقوق شهروندی، ارایه ی خدمات درمان بیماری های جسمی و روانی با همکاری سایر متخصصان، خدمات قانونی و حقوقی، تامین مواد غذایی و … می پردازند). هدف غایی مددکاران اجتماعی در این رابطه توانمندسازی مددجویان، افزایش مهارت تصمیم گیری و سلامت جسمی، روانی و اجتماعی این بیماران است. علاوه بر این مددکاران اجتماعی به ارایه ی خدمات درمانی و مشاوره ای به بیماران به منظور تشخیص مشکلات آنها، نحوه ی مقابله با خشونت شرکای جنسی، افسردگی، اضطراب، باروری، روابط صمیمانه و خانوادگی و نحوه ی سازگار شدن با مشکلاتی نظیر غصه و فقدان می پردازند. مددکاران اجتماعی عموماً با همکاری سایر متخصصان نظیر پزشکان، روانشناسان، روانپزشکان و دیگر دست اندرکاران سلامت عمومی به ارایه ی خدمات به افراد مبتلا به اچ آی وی و خانواده های آنها اقدام می کنند. آنها همچنین از طریق خدمات کاهش آسیب و ارتقای سلامت به افزایش مراقبت های بهداشتی و اجتماعی به بیماران مبتلا به اچ آی وی می پردازند. مددکاران اجتماعی به خوبی واقفند که عوامل متعددی نظیر پایگاه اجتماعی و اقتصادی، درآمد، آموزش و شبکه های حمایت های اجتماعی بر سلامت بیماران مبتلا به اچ آی وی تأثیر می گذارد. لذا تلاش می کنند تا با استفاده از اقدامات حرفه ای به کاهش محرومیت های اجتماعی و فقر پرداخته و یا پیامدهای آن را به حداقل برسانند.
– ارایه ی آموزش هایی به بیماران مبتلا به ویروس اچ آی وی نسبت به درک واقع بینانه از بیماری خود و نحوه کنار آمدن با این بیماری، شناسایی چالش ها و مشکلات مرتبط با آن و نحوه ی کسب زندگی سالم
– کاهش تأثیرات تبعیض و برچسب های مرتبط با ویروس اچ آی وی در بین بیماران. عمدتاً این بیماران در بین خانواده و جامعه ای که در آن زندگی می نمایند جایگاهی ندارند. لذا ارایه خدمات مشاوره به این بیماران در خصوص نحوه ی سازگار شدن با این چالش ها و نحوه ی ایفای نقش فعال در جامعه از اقدامات تأثیرگذاری خواهد بود که پیامدهای برچسب زنی را در بین آنها به حداقل خواهد رساند. مددکاران اجتماعی از طریق افزایش آگاهی عمومی می توانند به کاهش برچسب در بین بیماران مبتلا به ویروس اچ آی وی بپردازند. آنها باید به بیماران شان اطمینان دهندکه مسائل مربوط به بیماری شان محرمانه خواهد ماند و بدون موافقت و رضایت از آنها اطلاعاتشان افشاء نمی گردد.
– آموزش مدیریت مصرف دارو به بیماران مبتلا به ویروس اچ آی وی از دیگر فعالیت های مددکاران اجتماعی می باشد. زیرا افرادی که با اچ آی وی زندگی می نمایند اغلب نوسان های زیادی در نشانه های بیماری شان تجربه خواهند نمود که می تواند از نظر جسمی و روانی ناتوان کننده باشد.
– افرادی که مبتلا به اچ آی وی می باشند اغلب استرس های روانی و عاطفی تجربه می نمایند. لذا ضروری مددکاران اجتماعی به صورت منظم وضعیت سلامت روانی بیماران را مورد بررسی قرار دهند.
– بیماران مبتلا به اچ آی وی اغلب مشکلات ناشی از فقر را تجربه نموده و دارای نیازهای پیچیده ای هستند. لذا مددکاران اجتماعی می بایست به این افراد جهت رفع نیازهایشان کمک نموده و آنها را به متخصصین ارجاع نمایند. همچنین از خدمات سازمان های حمایتی داوطلبانه، غیردولتی، دولتی و خدمات ارایه داده شده و نحوه ی دسترسی به این خدمات مطلع باشند.
– یکی از مهمترین اقدامات مددکاران اجتماعی در ارتباط با بیماران مبتلا به اچ آی وی گوش دادن فعال است. این افراد اغلب استرس های عاطفی فراوانی در زندگی تجربه می نمایند و گوش دادن به آنچه که آنها می گویند و ارائه ی پاسخ مناسب می تواند به ایجاد احساس حمایت در آنها منجر شود.
– مدیریت مورد به معنی ارایه ی مجموعه ای از خدمات درمانی، آموزشی، تغذیه و پیگیری مرتب وضعیت بیماران می باشد. لذا مددکاران اجتماعی از این تکنیک جهت کاهش مشکلات بیماران و فراهم ساختن زمینه ی توانمندسازی و بازگشت به خانواده و جامعه استفاده می نمایند.
– راپورت (درک و فهمیدن بیماران) و ایجاد اعتماد. برای حصول به این هدف مددکاران از مصاحبه ی انگیزشی استفاده می نمایند. موضوع مهم در انجام مصاحبه ی انگیزشی تغییر رفتار است.
ب) اقدامات اجتماعی
از مهمترین اقدامات اجتماعی مددکاران در ارتباط با افرادی که با اچ آی وی زندگی می نمایند می توان به موارد ذیل اشاره نمود:
– تقویت اخلاق حرفه ای و شناسایی استانداردهای بین المللی مددکاری اجتماعی در زمینه ی اچ آی وی و بیماران مبتلا به این ویروس.
– تعهد همه ی دولت ها به اجرای تعهدات اجلاسیه ی ایدز ۱۹۹۴ پاریس که در بر حمایت و دفاع از حقوق درمان مساوی برای همه ی افراد صرف نظر از فرهنگ و باورها، بدون در نظرگرفتن جنسیت، سن، جهت گیری جنسی، نژاد، مذهب، موقعیت اقتصادی و اجتماعی و وابستگی آنها تاکید نموده بود.
– اعمال فشار بر همه‌ی دولت ها و سازمان ها به پایبندی به اصول حقوق بشر و کرامت فرد مطابق با کنوانسیون های حقوق بشر موجود برای پاسخ به کسانی که تحت تاثیر این بیماری همه گیر قرار دارند.
– حمایت مددکاران اجتماعی و دولت ها با تمام توان در مورد افرادی که تحت تاثیر ویروس اچ آی وی بوده و یا به آن مبتلا هستند تا بدون داشتن مانع به غذای مناسب، مسکن، آموزش و خدمات مربوط به سلامت و بهداشت دسترسی داشته و قادر به دفاع از حقوق خود باشند.
– شرکت مددکاران اجتماعی در برنامه های ضد فقر به عنوان عنصر کلیدی در پیشگیری از ابتلا به ویروس اچ آی وی.
– حمایت از سیاست هایی در حوزه ی سلامت عمومی و اجتماعی که از عوامل تعیین کننده ی سلامت می باشد به صورتی که این خط مشی ها به ترویج مراقبت مداوم، بهبود و ارتقای کیفیت زندگی در بین افراد مبتلا به ویروس اچ آی وی بپردازد.
– نقد سیاست های اجتماعی که بیماری ایدز را به خوبی درک ننموده و مانع از ارایه ی خدمات شایسته به افراد مبتلا به اچ آی وی و در نتیجه به حاشیه رانده شدن آنها منجر گردیده است.
– مبارزه مداوم با برچسب زنی و تبعیضی که علیه افراد مبتلا به اچ آی وی اعمال می گردد.
– آموزش عموم جامعه و متخصصین در خصوص اچ آی وی و مطلع ساختن آنها از پیامدهای بهداشتی، جسمی، روانی، اجتماعی، فرهنگی، قانونی و اقتصادی این بیماری همه گیر.
– افزایش آگاهی و شناخت از بیماران مبتلا به اچ آی وی از طریق غلبه بر ترس و تعصب، درک کامل وضعیت بیماران مبتلا و احترام به حقوق اساسی آنها.
– گسترش درک اعضای جامعه نسبت به عوامل تعیین کننده سلامت و اصول پیشگیری از مراقبت به گونه ای که بر رفاه افراد و اجتماعات تأثیر گذاشته و به مجموعه ای از خدمات مرتبط با سلامت، مراقبت اجتماعی و روانشناختی، درمان پزشکی، مشاوره و حمایت بپردازد. همه ی این اقدامات از طریق فرایند آموزش و از طریق سازمان های مبتنی بر اجتماع، سازمان های غیردولتی و سایر تشکل ها انجام می گیرد.
– مددکاران اجتماعی از سیاست های اجتماعی به منظور حفظ کرامت انسانی افراد مبتلا به اچ آی وی حمایت می نماید.
بحث و نتیجه گیری
امروزه بیماری ایدز دیگر به عنوان یک بیماری جسمی مطرح نیست و به دلیل تعدد عوامل اجتماعی تعیین کننده به عنوان یک بیماری اجتماعی قلمداد می گردد که نیازمند اقدامات متعددی در سطوح پیشگیری اولیه، ثانویه و ثالثیه است. میزان گستردگی بیماری ایدز به شاخص های توسعه یافتگی جوامع در ارتباط است. به این ترتیب در جوامعی که فقر، حاشیه نشینی، بیکاری و آسیب های اجتماعی بالاست میزان شیوع بیماری ایدز نیز چشمگیر بوده و لذا به دلیل پیامدهای ناشی از آن می تواند از موانع جدی توسعه نیافتگی در جوامع محسوب شود. هر چند تاکنون اقدامات متعددی به منظور کاهش این بیماری انجام شده است اما به دلیل پیوند بیماری ایدز با عوامل ساختاری و کلان ناکارامد جامعه و عدم برنامه ریزی های جامع مناسب به منظور پیشگیری، می تواند در چنین شرایطی بازتولید شده و در نتیجه به شکل قارچ گونه ای رشد نماید. بیماری ایدز در حال تسری به عرصه عمومی جامعه است لذا چنانچه اقدامات جامعی به منظور پیشگیری و کنترل آن صورت نگیرد در آینده نزدیک شاهد بروز همه گیری این بیماری در بین جوانان، زنان و کودکان خواهیم بود. در این رابطه مددکاران اجتماعی با بهره گیری از اصول حرفه ای و دانش تخصصی می توانند اقدامات موثری در سطوح پیشگیری در بین افراد مبتلا، خانواده های درگیر و جوامع انجام دهند که در این واکاوی به آن پرداخته شده است.
نویسندگان: سلمان قادری | کارشناس ارشد مددکاری اجتماعی و دانشجوی دکتری جامعه شناسی
لیلا فرقانی | دانشجوی دکتری جامعه شناسی
پایگاه اطلاع رسانی مددکاران اجتماعی ایران
