ماده مخدر، نامی عمومی برای انواع مختلفی از داروها و ترکیبات طبیعی و صناعی است که غالباً به دلیل احتمال ایجاد وابستگی به مصرف، جزء مواد اعتیادآور طبقه بندی شده و معمولاً خرید و فروش آنها ممنوع است. اعتیاد به مواد مخدر، بعنوان یکی از مسایل پیچیده اجتماعی در عصر حاضر است که زمینه ساز بروز بسیاری از آسیب‌ها و انحرافات اجتماعی می‌باشد. رابطه اعتیاد با مسایل اجتماعی ارتباط دو جانبه است. از یکسو اعتیاد، جامعه را به رکود و انحطاط می‌کشاند و از سوی دیگر پدیده ای است که ریشه در مسایل اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی جامعه دارد. اعتیاد گرایش فرد را به اصول اخلاقی و معنوی و ارزشهای اجتماعی کاهش می‌دهد بطوریکه متخصصین آسیب شناسی، اعتیاد را جنگ شیمایی خانگی و جنگ بدون مرز می‌دانند. تصور اکثر افراد جامعه در مورد اعتیاد این است که مواد مخدر و سوء مصرف آن، عمدتاً پدیده ای مردانه است و زنان بسیار کمتر از مردان به اعتیاد روی می آورند. به خصوص در ایران که حتی سیگار کشیدن زنان و دختران، تعجب مردم را بر می انگیزد. هر چند آمار دقیقی از میزان جمعیت زنان معتاد در کشور وجود ندارد، اما بر اساس برخی مطالعات، ۶/۹% از معتادان کشور را زنان تشکیل می دهند. وزارت بهداشت نیز درآمار خود، از رقم ۱ زن معتاد به ازاء هر ۸ مرد معتاد گزارش می دهد از سوی دیگر به گفته مسئولان زندان های کشور در حال حاضر، ۵۰% زندانیان زن به دلیل مواد مخدر و اعتیاد در زندان هستند. مصرف مواد در زنان نسبت به مردان افزون بر عوارضی مانند بیماری و مرگ، به دلیل احتمال حاملگی و بنابراین در خطر قرار گرفتن جنین آنان (تولد نوزاد با وزن کم، زایمان زودرس، سوءتغذیه، سقط جنین یا ایجاد سندرم ترک نوزاد)اهمیت ویژه‌ای دارد. بنابراین در برنامه‌ریزی درمان برای معتادان، زنان گروه مهمی را تشکیل می‌دهند. با وجود این در بیشتر کشورهای جهان برنامه‌های درمان اعتیاد و کاهش آسیب متناسب با نیازهای زنان معتاد یا وجود ندارد و یا بسیار نادر است. توجه نکردن به نیازها و عوامل مرتبط با جنسیت به افزایش آسیب‌پذیری زنان مصرف‌کننده مواد منجر می‌شود. بیشتر زنان مصرف‌کننده مواد برای تأمین محل سکونت و تهیه مواد، تن‌فروشی کرده، بیشتر مواقع روابط جنسی ناایمن داشته، از خشونت شرکای جنسی خود رنج می‌برند.
یافته برخی از پژوهش ها حاکی از این است که بسیاری از زنان مصرف کننده مواد مخدر عواملی مانند انگ اجتماعی، تحقیر و طرد شدن از خانواده و جامعه و فقر شدید را از اساسی‌ترین مشکلات خود در پیگیری درمان و موفق آمیز بودن درمان نام برده اند. نتایج پژوهش‌ها حاکی از آن است مراکزی که فقط بر مصرف مواد و اعتیاد زنان تمرکز می‌کنند، بهبود قابل توجهی نشان نمی‌دهند. خدماتی که به نیازهای اجتماعی و خانوادگی زنان نیز توجه کند باعث افزایش اثربخشی درمان می‌شود. بنابراین وجود خدمات مددکاری اجتماعی برای جلب توجه و حمایت خانواده و جامعه در مدیریت و درمان اعتیاد بویژه در درمان اعتیاد زنان امری کلیدی است.
نویسنده: پروانه خفتان | کارشناس ارشد مددکاری اجتماعی؛ مدرس علمی کاربردی کرمانشاه
پایگاه اطلاع رسانی مددکاران اجتماعی ایران
