پیامدهای کرونا بر سلامت روان
نویسندگان: فاطمه حقانیت | مهلا محمدنیا
پیامدهای کرونا بر سلامت روان: همه‌گیری کرونا از بسیاری جهات بر سلامت روان ما تأثیر گذاشته و بسیاری را تنها، افسرده و مضطرب کرده است. از یازدهم مارس ۲۰۲۰ که سازمان بهداشت جهانی کووید-۱۹ را همه‌گیری جهانی اعلام کرد، بیش از ۲۱۰ میلیون نفر به آن مبتلا شده‌اند. پژوهش ها نشان داده کرونا را احتمالا نباید فقط یک بیماری تنفسی در نظر گرفت، زیرا بافت مغز و رگ‌ها را درگیر می‌کند و تاثیر جدی بر سلامت روان می گذارد. این موضوع در یکی از پانل های تخصصی همایش بین المللی آموزش و مداخلات مددکاری اجتماعی در دوره همه گیری کرونا بررسی خواهد شد. به همین دلیل به بررسی تاثیر کرونا و پیامدهای آن بر سلامت روان عموم جامعه و نیز افراد مبتلا به اختلال روانپزشکی در گفت و گو با تنی چند از متخصصان سلامت روان پرداخته ایم.
بحران همه گیری و سلامت روان عمومی
آمارها نشان می دهد اختلالات روانپزشکی تا پیش از کرونا نیز شیوع نسبتا قابل توجهی در کشور ما داشت، به طوری که از هر ۴ نفر ایرانی یک نفر در طول زندگی خود درجاتی از اختلالات روانپزشکی را تجربه می کند. خانم برخوداری، مسئول واحد مددکاری اجتماعی بیمارستان روانپزشکی رازی، بحران های اجتماعی را یکی از عوامل بروز اختلالات روانپزشکی می داند و معتقد است: «زمانی که انسان با یک اتفاق جدید و غیر قابل پیش بینی مثل کرونا مواجهه می شود، به دلیل وجود اضطراب شدید و ترس از مرگ درگیر دامنه وسیعی از اختلالات خواهند شد.»
اما دامنه تاثیر بحران همه گیری کرونا بر ابعاد روانی سلامت بسیار گسترده است. خانم دکتر میهن، روانپزشک، در این خصوص می گوید: «پیامدهای همه گیری کووید_19 بر سلامت بهداشت روان، نظیر استرس ناشی از احتمال ابتلا به عفونت، قرنطینه و انزوا، تجربه‌های آسیب‌زای از دست دادن ناگهانی عزیزان در خانواده‌ها در حال حاضر کاملاً آشکار است. . شیوع کنونی کووید_19 باعث ترس در سطح اجتماعی شده که بروز اختلالاتی نظیر افسردگی، اضطراب، هراس، حملات وحشت زدگی(پانیک)، اختلال استرس پس از سانحه( PTSD)، اختلال وسواس، خودکشی، مصرف مشروبات الکلی و مواد مخدر را تشدید می‌کند.»
وی در پاسخ به این سوال که پیامدهای روانی کرونا در چه گروه هایی بیشتر است افزود: «در حالی‌که این نگرانی‌ها و استرس‌ها بر کل جمعیت تأثیر می‌گذارد، گروه‌های آسیب‌پذیر خاص، بیماران مبتلا به کووید_19 و خانواده‌های ایشان، مراقبان سلامت و اعضای شاغل در مراکز درمانی، افراد مبتلا به اختلالات روانپزشکی یا بیماری‌های جسمی زمینه‌ای، افراد مسن، افراد بازداشت‌شده یا ساکن در مراکز مراقبت طولانی مدت، کارگران غیررسمی یا روزمزد، مهاجران و پناهندگان، زنان و کودکانی که در معرض سوء استفاده یا خشونت هستند را در بر می‌گیرد که توجه ویژه به سلامت روان و نیازهای روانی – اجتماعی و حمایت از آنها ضروری ست.»
راهبردهای مقابله ای حفظ سلامت جسمی یا تهدید سلامت روان؟
مکانیسمی که دوره همه گیری باعث تاثیر بر سلامت روان افراد می شود را میتوان از چند زاویه بررسی کرد. خانم برخوداری در این باره گفت: «سردرگمی از شنیدن اخبار و اطلاعات ضد و نقیض درباره بیماری کرونا، تغییر سبک زندگی، کاهش تعاملات و مراودات فردی-خانوادگی و اجتماعی افراد، از دست دادن شغل و به تبع آن مشلات اقتصادی، شنیدن اخبار مرگ و میر دوستان و عزیزان و طی نکردن مراحل سوگ که تصویر و انتظار مرگ را در ذهن افراد تداعی می کند همه از جمله عواملی هستند که سلامت روان افراد را تضعیف می کنند.»
راهبردهای مقابله با این همه گیری که عمدتا بر تعطیلی و فاصله گذاری اجتماعی استوار بوده، نیز در تشدید پیامدهای روانی آن تاثیر جدی داشته است. خانم ذبیحی، کارشناس مددکاری اجتماعی روانپزشکی، در این باره می گوید: «استراتژی های به کار رفته برای مقابله با کرونا در بروز مشکلات روانی نقش بسزایی داشته است.. یکی ازاین استراتژی ها، فاصله گذاری اجتماعی و قرنطینه بوده که در جامعه ایران پیامدهای روانی منفی داشته است. کاهش ارتباطات و مراودات خانوادگی منجر به محدود شدن شبکه های حمایتی افراد شده و در شرایط بحرانی مانند ابتلا به بیماری یا از دست دادن عضو خانواده این مسئله ضربه جدی به افراد وارد کرده است. همچنین قرنطینه و تعطیلی ها باعث تغییر در سبک زندگی افراد شده و بعضا ساعت تماس اعضای خانواده را با هم بالا برده است که گاهی شاهد آنیم به دلیل ضعف مهارت ارتباطی موثر یا عدم وجود جو حمایتی باعث افزایش تنش بین اعضای خانواده شده است.»
کرونا و افراد مبتلا به اختلالات شدید روانپزشکی
از سوی دیگر متخصصان تاثیر کرونا را بر افراد مبتلا به اختلال روانپزشکی عامل مهمی می دانند که نیازمند توجه برنامه ریزان و سیاست گذاران است. افراد مبتلا به اختلال روانپزشکی از جمله گروه های آسیب پذیر بوده که در شرایط همه گیری بیشتر محتمل است از حقوق اولیه و درمان محروم بمانند. خانم ذبیحی در این باره می گوید: «به طور کلی یکی از مشکلات افراد مبتلا به اختلالات روانپزشکی عدم دسترسی به درمان به موقع و مناسب است که در عود بیماری و تشدید علائم در اپیزودهای بعدی موثر است. با وقوع کرونا، می بینیم اکثر ظرفیت بیمارستان ها و مراکز درمانی به درمان این بیماری اختصاص یافته و حتی بیمارستان های تک تخصصی روانپزشکی به دلیل رعایت ایمنی بیمار ناچار به کاهش ظرفیت پذیرش خود شده اند. در این شرایط دسترسی این افراد به درمان به مراتب سخت تر شده است.»
از سوی دیگر خانم دکتر میهن، شانس ابتلا به بیماری کرونا را در این افراد بیشتر می داند و می گوید: «افرادی که به بیماری‌های روانپزشکی شدید مانند اسکیزوفرنی، اختلال دوقطبی و اختلال افسردگی اساسی مبتلا هستند، برای ابتلا به کووید_ ۱۹ و مرگ ناشی از آن بیشتر مستعدند. ترس، ضعف مکانیسم‌های مقابله‌ای، احساس ناامنی و عدم اطمینان در همه‌گیری‌های بیماری‌های عفونی در این افراد قوی‌تر است.»
سلامت روان در افراد مبتلا به کرونا
در ادامه خانم دکتر میهن، به تاثیر بیماری بر خلق و روان افرادی که طی این دو سال به کرونا مبتلا شدند اشاره می کند و می افزاید: «اضطراب و افسردگی در بیماران مبتلا به کووید_ ۱۹به طور قابل توجهی بیشتر از جمعیت عمومی است. این افراد بیشتر تحت تأثیر اثرات روانی بیماری قرار می‌گیرند و نیاز به حمایت و مراقبت‌های روانی بیشتری دارند. در بیماران مبتلا به کووید، ترس از عواقب شدید بیماری، ترس از سرایت به دیگران، انزوا، از دست دادن اعتماد به خدمات بهداشتی و ترس از مرگ دیده می‌شود. آنها ممکن است احساس تنهایی، انکار، اضطراب، افسردگی، بی‌خوابی و ناامیدی داشته باشند که تبعیت از درمان را کاهش می دهد.»
در پایان دکتر میهن راهکارهایی را برای جلوگیری و کاهش مشکلات روان ناشی از کرونا توضیح داد: رویکردهای متداول در زمینه‌ی خدمات بهداشت روان که متکی به درمان حضوری است، در شرایط بحران کووید_۱۹ با مشکل مواجه است و برای رفع نیازهای ناشی از همه گیری، کامل نیست. اما آموزش صحیح در مورد بیماری و اقدامات پیشگیرانه، دادن اخبارهای درست و نداشتن تناقض در رسانه ها، آموزش و هشدار درمورد عوارض روانپزشکی همه‌گیری، آموزش نحوه‌ی دسترسی به خدمات سلامت روان و تسهیل آن، می‌تواند ترس‌ها و عوارض این همه‌گیری را بکاهد.
غربالگری فعال در افراد پرخطر از نظر ابتلا به عوارض روانپزشکی کووید_۱۹، به صورت تلفنی یا ارتباط آنلاین در این شرایط ضروریست. همدلی و توجه به نگرانی‌های افراد، افزایش حس مراقبت و تقویت مکانیسم‌های مقابله‌ای، از ابعاد اصلی مراقبت‌های سلامت روان است. دستورالعمل‌های ساده اما مفید مانند حفظ بهداشت خواب، تغذیه مناسب، طنز، موسیقی و ورزش منظم با رعایت فاصله‌گذاری تشویق شود. به گروه‌های پرخطر به ویژه بیماران مبتلا به کووید، خانواده‌های داغدار،کارکنان مراکز درمانی، خدماتی نظیر روان‌درمانی فردی یا گروهی و پیگیری‌های منظم و دقیق توصیه می‌شود.
