یکی از آسیبهای اجتماعی که دامنگیر قشر قابل توجهی از جوانان و خانواده های ما بوده است، اعتیاد به مواد مخدر است. به طوریکه حتی بنا به گواهی مسئولین، بیش از هفتاد درصد زندانیان را جرایم مربوط به اعتیاد به مواد مخدر تشکیل می دهد. کمپ های زیادی ساخته شده اند، مراکز ترک اعتیاد به وفور افزایش پیدا کرده است اما عملاً در کاهش تقاضا و اعتیاد به مواد مخدر که بلای خانمانسوز جوانان و حتی نوجوانان است، موثر واقع نگشته است. علت بر اینکه در پارادایم فرد و محیط بیشتر به فردی سازی مسئله توجه می شود در حالی که اعتیاد سنتزی از این دو مفهوم می تواند باشد. و فردی که از کانال درمان عبور کرده و به اصطلاح بهبود پیدا می کند، دوباره در همان محیط اجتماعی قرار می گیرد که باعث اعتیادش شده است. و اینجاست که محیط بیمار اجتماعی دوباره فرد را به سمت اعتیاد سوق می دهد. اما راهکار چیست؟
ایران جزو کشورهایی است که از نظر رتبه شادی و سایر شاخصهای کیفیت زندگی، جایگاه مطلوبی در جهان و در مقایسه با سایر کشورها ندارد. شادی و نشاط از این نظر می تواند مهمتر باشد که پایین بودن مولفه های شادی با رشد و بسط آسیبهای اجتماعی رابطه ای معنی دار و مستقیم دارد، به عبارت دیگر در جوامع شاد و بانشاط، آسیب های اجتماعی به مراتب کمتر از مناطق دیگر است. و عامل اصلی که در جامعه ما به محاق فراموشی سپرده شده نشاط و شادابی و نحوه مدیریت آن در جامعه است. مدیریت شادی و مدیریت صحیح و اصولی محیط اجتماعی یک راهکار مهم پیشگیری از گرفتار شدن انسانها در دام اعتیاد است. یعنی اگر مفاهیم را دسته بندی کنیم، مفاهیمی چون اعتیاد، افسردگی، انزوا، نا امیدی و موارد مشابه در یک دسته قرار می گیرند که با همدیگر رابطه علی معلولی دارند. و برعکس مفاهیمی چون شادی، نشاط، امید و مشارکت در دسته دیگر مقوله یندی می شوند.
ورزش، تدارک برنامه های جمعی از جمله کنسرت موسیقی، استفاده از ظرفیتهای بومی و منطقه ای، گسترش پارکها و فضاهای ورزشی، توجه به موسیقی سنتی و آیین های محلی از جمله متغیرهای موثر بر شادابی هستند. چرا که بر روح و روان افراد و سلامت روانی و اجتماعی انسانها تأثیر مثبت و مستقیمی دارند. به عنوان مثال ورزش را دشمن اعتیاد تلقی می کنند که کاملاً صحیح می باشد، اما چه مکانیسمی باعث شده است که ورزش را دشمن اعتیاد بدانیم؟ برای اینکه ورزش کردن و تحرک ضمن تأثیر مطلوبی که بر وضعیت جسمی فرد می تواند داشته باشد روح و روان فرد را صیقل می دهد و باعث شادابی می شود و شادابی دشمن اعتیاد است پس ورزش کردن دشمن اعتیاد است. بیکاری درست است یکی از عوامل گرایش به مواد مخدر تلقی می شود ولی ما حتی برای اوقات فراغت شاغلین نیز برنامه جامع و مدونی نداریم. برخی از جوانان و نوجوانان کافه ها و سفره خانه های سنتی را برای اوقات فراغت خود انتخاب می کنند و می دانیم که قلیان و سیگار دروازه ورود به اعتیاد به مواد مخدر است. و توجه اکید داشته باشیم که برخورد صرف و نگاه امنیتی راه بجایی نمی برد. ما چهارشنبه سوری را داریم سالهای سال است که با این آیین باستانی بدلیل آثار سوء مواد محترقه برخورد می شود ولی آیا نتیجه گیری شده است؟ ، مراسم چهارشنبه سوری بصورت خیابانی و کوچه بازاری در آمده است ولی با مدیریت صحیح می توان به عنوان مثال مکانهای باز و کنترل شده ای را به این منظور در نظر گرفت و استفاده هدف داری از این آیین سنتی به عمل آورد. که علاوه بر پیشگیری از عوارض اجتماعی آن، می تواند در نشاط جمعی مردم تاثیرگذار باشد. انسان موجودی اجتماعی است و شادی گروهی را بر شادی فردی ترجیح می دهد همانطوریکه موقع تعزیه، عزاداریها را بصورت دسته جمعی و گروهی انجام می دهند.
استقبال بی نظیر و پرحجم مردم از بازیهای والیبال اخیر دلیل دیگر بر این گفته می باشد. ناقض عِرق ملی هموطنان نیستم ولی مردم بیشتر دنبال یک شادی گروهی هستند تا انرژی خویش را به نحوی از طریق یک همایش جمعی تخلیه نمایند و اگر بستر برای اینکار فراهم نشود حتماً این انرژیها به سمت اعتیاد و یا پرخاشگری سوق داده خواهد شد.
زیبا سازی نمای ظاهری ساختمانها و کلاً سیمای شهرها، نحوه خط کشی خیابانها، کاهش سرعت گیرهای متعدد و مضاف از طریق اعمال مکانیسمهای دیگر و جایگزین، همه در افزایش امید به زندگی و شادابی روحیۀ مردم موثر هستند. کاری که در کشور همسایه، ترکیه انجام می دهند. پس می بینیم چقدر محیط اجتماعی و محیط فیزیکی در افزایش شادابی مردم و متقابلا کاهش آسیبها می تواند موثر باشد. نکته ای که کمتر توسط متولیان امور به آن توجه می شود.!
امین موحدی
کارشناس ارشد مددکاری اجتماعی
از سری مقالات سومین کارزار رسانه ای مددکاران اجتماعی ایران
