اختلال استرس تروماتیک ثانوی چیست و چگونه می­توان از آن پیشگیری کرد؟  

اختلال استرس  تروماتیک ثانوی چیست؟ و چگونه می­توان از آن پیشگیری کرد؟  

اختلال استرس تروماتیک ثانوی عبارتست از پریشانی روانی و عاطفی که در شرایطی به وجود می­آید که شخصی در جریان تجربه آسیب شخصی دیگر قرار می­ گیرد و چگونگی رخداد این حوادث را می­شنود. این اختلال استرس که تا حدودی به اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) شبیه است، در بین مددکاران اجتماعی، کارکنان رفاه کودک و روانشناسان شایع است. سالانه بیش از ده میلیون کودک در ایالات متحده آمریکا متحمل آسیب­های مختلفی همچون آزار جسمی و جنسی، خشونت، فجایع طبیعی و دیگر وقایع می­شوند. این تجربیات می­ تواند به میزان قابل توجهی مشکلات رفتاری و احساسی در کودکان ایجاد کند و عمیقا زندگی آنها را مختل کند و همچنین آنها را در ارتباط با سیستم­های خدمات حرفه­ای کودکان قرار دهد. برای درمانگران، کارکنان رفاه کودک، مددکاران اجتماعی و کسانی که به طور حرفه­ای درگیر کمک به این کودکان و خانواده ­های آنها هستند، عمل ضروری “شنیدن” و درگیر شدن آنها با آسیب­های اجتماعی، ممکن است عوارض روحی و روانی زیادی داشته و یا به کاهش کیفیت زندگی آنها منجر گردد. آگاهی از اثرات این نوع ارتباط با افراد آسیب دیده اجتماعی یکی از بخش­های اساسی و پایه­ای مراقبت از سلامت کارکنان و مددکاران اجتماعی و همچنین تضمین این مهم است که کودکان به طور مداوم بهترین مراقبت­ها را از کسانی که به آنها تعهد کاری دارند دریافت خواهند کرد. در خلال کار با افراد آسیب دیده و به وجود آمدن  آمدن استرس تروماتیک ثانوی، برخی افراد به ویژه مددکاران اجتماعی و روانشناسان ممکن است واکنش­های خفیف تا شدیدی مثل اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)، از دست دادن علاقمندی به کار، استرس، ناامیدی، تغییر دیدگاه نسبت به زندگی، تغییر خلق و خو و عدم احساس امنیت در جهان را نشان دهند.

اختلال استرس تروماتیک ثانوی به وجود علائم استرس پس از سانحه به علت حداقل یک درگیری غیر مستقیم با آسیب اجتماعی و شنیدن آن توسط کارکنان اجتماعی اشاره دارد. این افراد ممکن است علائمی مثل کابوس و مرور گذشته(Flash Back) را به صورت ناخودآگاه داشته باشند. تکرار وضعیت ارتباط با آسیب­های اجتماعی به واسطه حرفه و شغل، می­تواند بر احساس امنیت، ارتباطات و اعتماد افراد تاثیر بگذارد.  اختلال استرس تروماتیک ثانوی در واقع شامل خستگی دلسوزی (Compassion Fatigue) ، فرسودگی(Burnout) و آسیب نیابتی (Vicarious Trauma) می­گردد.

آسیب نیابتی چیست؟

این آسیب به اثرات انباشت آسیب­های اجتماعی در کار حرفه­ای با کسانی که بازماندگان حوادث و آسیب­های اجتماعی هستند اشاره دارد. هر کسی که در فرآیند همدلی با قربانیان و یا بازماندگان از آسیب درگیر است میتواند به آسیب نیابتی دچار گردد. وقتی شما به عنوان یک مددکار اجتماعی، روانشناس و یا یکی از کارکنان حوزه رفاه، بارها و بارها آسیب­های افرادی را می­ شنوید ممکن است تحت تأثیر آن قرار بگیرید. آسیب نیابتی از برچسب­ها و نتایج اختلال استرس تروماتیک ثانوی است. تحقیقات نشان می­دهند که ۶ تا ۲۶ درصد از درمانگرانی که بر روی آسیب­های اجتماعی تمرکز دارند در خطر اختلال استرس تروماتیک ثانوی هستند. همچنین کارکنان رفاه کودک و مددکاران اجتماعی تا ۵۰ درصد در این خطر هستند که اغلب منجر به فرسودگی در کار و یا کناره­ گیری از کار می­شود.

فرسودگی چیست؟

در این نوع فرسودگی ناشی از شغل، افراد دچار حالت­های خستگی عاطفی، جسمی و روحی ناشی از فشار و استرس طولانی مدت می­شوند که در محل کار آنها رخ می­دهد. و هنگامی اتفاق می­افتد که افراد در انجام وظایف شغلی خود بیش از حد غرق شده و پس از مدتی احساس درماندگی و ناتوانی می ­کنند.

خستگی دلسوزی چیست؟

در این مورد افراد در شغل خود که اغلب مشاغل رفاهی و در ارتباط با افراد آسیب­ دیده است، در اثر خستگی عاطفی و جسمی و همچنین ناامیدی، با کاهش توانایی همدلی یا احساس دلسوزی با افراد مراجعه کننده مواجه می­شود و از مواردی است که به اختلال استرس تروماتیک ثانوی منجر خواهد شد. در چنین شرایطی افراد احساس می­کنند که به واسطه تحمل درد و رنج دیگران در حال خستگی و فرسودگی هستند، ممکن است دیگران را به خاطر رنج­هایشان سرزنش کنند و حس همدلی را متوقف کنند. همچنین ممکت است در انزوا فرو رفته و یا دچار بیخوابی، از دست دادن معنای زندگی و مشکلات تمرکز شوند.

در این بخش به عواملی خواهیم پرداخت که منجر به استرس تروماتیک ثانوی در بین مددکاران، روانشناسان و یا کارکنان رفاه کودک می­شوند؟

• وجود موارد درمانی و مراجعه­ کنندگان بسیار زیاد در مقابل تعداد کم مددکاران و روانشناسان برای ارائه خدمات.
• عدم شناسایی نیازهای کارکنان رفاه و مددکاران اجتماعی.
• تکرار شرایط در معرض قرار گرفتن کارکنان.
• وجود این نگرش در مددکاران و روانشناسان که ارزشمندی خود را در این می­دانند که تا چه میزان قادر به کمک ­رسانی به دیگران هستند.
• وجود انتظارات واقع ­بینانه از خود و دیگران.
• درگیر شدن در بروکراسی ­های بزرگ دولتی توسط مددکاران و ناامیدی از شرایط.
• ناامید شدن به این علت که اغلب راه ­حل ساده ­ای وجود ندارد و یا مسائل سریعاً حل نمی­گردند.
• افزایش آگاهی از فراوانی آسیب­های اجتماعی و آزار و غفلت.
• عدم توانایی در گفتن نه به سایر همکاران و پذیرش مسئولیت زیاد.
• قبول مسئولیت­ های بسیار زیاد در خانه، محل کار و خانواده و عدم وجود تعادل بین این مسئولیت­ها.
• سابقه وجود آسیب اجتماعی و تجربه حوادث استرس ­زا در زندگی شخصی مددکاران و روانشناسان و عدم رسیدگی به آن و مراجعه به یک درمانگر.

علائم اختلال استرس تروماتیک ثانوی چیست؟

• وجود احساسات منفی
• عصبانیت و بدبینی
• عدم توانایی در پذیرش پیچیدگی مسائل
• حس گناه و سرزنش خود
• نظارت بیش از حد و حساسیت بر روند کار
• احساس شکست در کار و یا غرق شدن بیش از حد در کار
• پرهیز از انجام وظیفه در کار
• وجود مشکلات سلامتی و جسمانی ناشی از استرس کاری
• مصرف مواد مخدر و مشروبات الکلی
• احساس بی معنایی و کاهش حس ارزشمندی
• وجود عملکرد زیر استاندارد و کمتر از انتظار مدیر و سیستم کاری
• تمایل به انزوا
• بدبینی
• کناره ­گیری کردن از کار
• خستگی از کار
• کج خلقی و عدم تمایل به برقراری ارتباط با دوستان و خانواده

راهکارها

• تمرین­های مختصر و تکنیک­های آرامش­بخش برای محل کار را آموخته و در محل کار خود انجام دهید.
• با همکاران خود در ارتباط باشید و در محل کار خود تمام موارد و چالش­ها را با آنها کنترل و چک کنید.
• برای تغییر جهان­بینی خود آماده باشید و تعصبات خود را کنار بگذارید. فعالیت­های تفریحی و سرگرمی خود را افزایش دهید و ورزش کنید.
• توجه ویژه ­ای به سلامت و تغذیه خود داشته باشید.
• سرعت تلاش­های خود را مدیریت کنید و خوتان را برای رسیدن به اهداف مدیریت کنید و از خودتان انتظارات زیاد نداشته باشید.
• مرزها را حفظ کنید و نه گفتن را خوب بلد باشید. از شدت کار بیش از مسئولیت خود پرهیز کنید.
• خودتان را بیش از حد خسته نکنید.
• خواب خوب و به موقع را تمرین کنید.
• لیستی از مواردی برای لذت بردن از تفریحات و زندگی و تجربه حال خوب و خندیدن تهیه کنید.
• اگر استرس­های شما بیش از دو یا سه هفته ماندگار شده است از یک مشاور کمک بخواهید و یا فعالیت­های تفریحی خود را افزایش دهید.
• تجربیاتی که به شما در کسب معنای فلسفی زندگی کمک می­کنند را افزایش دهید.
• به مسافرت بروید.
• نگرانی­های خود را با همکار مورد اعتماد خود درمیان بگذارید و با کمک او تجربیات سخت و یا نگرانی­های خود در مورد کار را شناسایی کنید و حل مسئله بدهید.
• نسبت به محدودیت­ها و نیازهای خود آگاه باشید.
• تنهایی، گرسنگی، عصبانیت، خشم و خستگی خود را شناسایی و دلایل آنها را بدانید و برای رفع آنها راهکار بدهید.
• فعالیت­های مثبت را افزایش دهید.
• ایمان مذهبی و یا جنبه­ های معنوی مثبت زندگی خود را حفظ کنید.
• با دوستان و فامیل و خانواده خود وقت بگذرانید
• نوشتن، نقاشی کردن و رنگ ­آمیزی کردن را امتحان کنید.
• مواد دارای کافئین را با محدودیت مصرف کنید.
• یاد بگیرید چگونه استرس خود را کنترل کنید.
• یک مشاور و یا سوپروایزر در محل کار داشته باشید و موارد کاری و چالش­ برانگیز را با او در میان بگذارید.
• استراحت کنید و بعد از کار با همکارانتان در مورد مسائل کاری صحبت نکنید.
• حریم خود را با مددجویانتان حفظ کنید، شما باید هموراه در مقام یه مددکار ظاهر شوید.
• در محل کار خود گاهی برای زمان­های خیلی کوتاه کار را رها کرده و ورزش کنید و یا فعالیت­هایی انجام دهید که انرژی بخش و آرام بخش هستند.

نباید فراموش کنیم که در بسیاری موارد کارکردن با بازماندگان از آسیب اجتماعی شبیه تجربه مستقیم و درگیر شدن و در معرض مستقیم آسیب قرار گرفتن است. بنابراین نه تنها خود این کارکنان در حوزه­های خدمات رفاهی بلکه سازمان­ها و مراکزی که در چنین زمینه ­هایی فعالیت دارند نیز باید متوجه تهدیدهای روحی و روانی برای  مددکاران اجتماعی، روانشناسان و بازدید کنندگان از منزل باشند و در نتیجه موارد لازم برای حفظ روحیه این افراد را مورد توجه قرار دهند. از جمله موارد مهم می­ توان به این موارد اشاره کرد:

• پشتیبانی و حمایت اداری از این افراد
• شناسایی نیازها و علائم استرس تروماتیک ثانوی در بین افراد
• آموزش مراقبت با آگاهی از آسیب­های اجتماعی و آموزش­های ضمن خدمت برای مراقبت از خود
• نظارت فردی و گروهی با حضور یک سوپروایزر
• ارجاع کارکنان به روانشناس و درمانگر خارج از محل کار
• تاکید بر تداوم از مراقبت از خود
• ارتقاء فرهنگ حمایت و تاب­آوری در بین کارکنان
• ارتقاءفرهنگ پیشگیری با ارائه آموزش­های لازم
• ارزیابی کارکنان
• ارزیابی مدیران
• برنامه­ ریزی و مدیریت بر اساس خطرات موجود ناشی از به وجود آمدن اختلای استرس تروماتیک ثانوی در بین کارکنان با این معنا که همواره متوجه خطرات احتمالی برای کارکنان رفاه باشیم و برای آنها برنامه­ریزی داشته باشیم.

تحقیقات نشان می­دهد که برخی افراد و کارکنان در زمینه خدمات رفاهی بیشتر از سایرین احتمال درگیری و ابتلا به استرس تروماتیک ثانوی را دارند. افرادی که پیش زمینه آسیب­اجتماعی فردی را دارند و سابقا آسیب جدی اجتماعی داشته­اند و هنور در فرآیند درمان قرار نگرفته اند.  همچنین زنان بیش از مردان و افراد با سن و تجربه کاری کمتر بیش از سایرین در معرض  استرس تروماتیک ثانوی قرار خواهند گرفت. نکته بسیار مهم در این مبحث این است که تحقیقات همچنین نشان می­دهد که سهم سازما­نها و ارگان­ها، بیمارستان­ها، سازمان­های مردم نهاد و هر مرکزی که کارکنان رفاه و مددکاران و روانشناسان در آنها مشغول به کار هستند، در ایجاد اختلال استرس تروماتیک ثانوی نقش دارند. به عبارت دیگر در بسیاری موارد عدم توجه به نیازها و فشارهای کاری این کارکنان توسط مدیران و سیستم کاری، خطر وجود این نوع تروما در بین کارکنان افزایش می­یابد. بنابراین پیشگیری از به وجود آمدن اختلال استرس تروماتیک ثانوی در بین کارکنان سیستم رفاهی بسیار حائز اهمیت و مستلزم وجود برنامه­­ ریزی­های مدیریتی برای کاهش فشارهای روانی و کاری بر این افراد است.

منابع

1. Compassion Fatigue Self-Test http://www.ptsdsupport.net/compassion_fatugue-selftest.html
2. Self-Care Assessment Worksheet http://www.ecu.edu/cs-dhs/rehb/uploa Wellness_Assessment.pdf
3. Pryce, J.G., Shackelford, K.K., Price, D.H. (2007). Secondary traumatic stress and the child welfare professional. Chicago: Lyceum Books, Inc