یادداشت تحلیلی یک مددکار اجتماعی پیرامون قصورات پزشکی | قصور پزشکی یا ناکارآمدی ساختاری؟

در پی درگذشت مادر مریوانی (۳۱ ساله) در اثر تشنج و خونریزی داخلی ناشی از عمل سزارین مورخ ۷ اسفند ۱۳۹۵، شاهد موج اعتراضات مردم مریوان نسبت به این حادثه ناگوار بودیم. خانواده متوفی مدعی است که قصور پزشکی و بی توجهی پرسنل، باعث مرگ این زن جوان شده است و همین امر منجر به درگیری لفظی بین همسر متوفی و پزشک معالج شده است. به دستور اکید ریاست دانشگاه علوم پزشکی استان کردستان مبنی بر پیگیری سریع و دقیق این موضوع، کمیته اولیه بررسی حادثه تشکیل شده و در حال بررسی ابعاد این اتفاق می باشد.

اما این حادثه از چند بعد قابل تحلیل است:

• موضوعی که قبل از همه مورد توجه است این است که علیرغم تأسف بار بودن فوت مادر جوان، واکنش­ شدیدی از سوی کنشگران در شبکه­ های اجتماعی مشاهده نشد؛ آنچنان که در مرگ افراد مشهور همچون “عباس کیا رستمی”، “حسن جوهرچی” و سایر “دیگران مهم” شاهد واکنش شدید کنشگران اجتماعی بودیم و این نشان از این دارد که افراد بر حسب موقعیت اجتماعی و صد البته موقعیت جغرافیایی می­توانند خبر ساز شوند. خبر مرگ این مادر مریوانی همچون بسیاری از اخبار مهم کردستان محروم، از پوشش خبری مناسبی برخوردار نبود!
• هر چند علل مرگ بر حسب سن، جنسیت، نوع بیماری و بسیاری عوامل محیطی دیگر می­ تواند متفاوت باشد اما آنچه که غیر قابل انکار است، کوتاهی تیم درمان در بسیاری از موارد عامل مرگ و میر بیماران است. برقراری ارتباط مناسب با بیمار، جلب اعتماد بیمار، اخلاق حرفه ­ای، رعایت ضوابط پزشکی و بسیاری موارد دیگر از اصول حرفه­ ای پزشکی محسوب می­شود که متأسفانه علیرغم اهمیت آن، شاهد نقض آن از سوی کارکنان سیستم بهداشت و درمان هستیم و همین امر “اعتماد” بین بیمار و پزشک را خدشه ­دار می­سازد که از پیامدهای آن کاهش “اعتماد اجتماعی” نسبت به سازمان­های دولتی خواهد بود. بر این اساس جامعه پزشکی نیازمند توجه بیش از پیش به تربیت پزشکان و کارکنان متعهد در سیستم بهداشت و درمان است که اخلاق حرفه­ ای را سر لوحه کار خویش قرار دهند.
• نکته دیگری که قابل تأمل است این است که پزشکان در جامعه ایرانی جزء طبقه متشخص و ممتاز به حساب می­آیند که در قبال جامعه بیمار که فاقد قدرت است و در جایگاه «نیاز» قرار دارد و با حقوق خویش آشنا نیست، آن چنان که شایسته و بایسته است، پاسخگو نیست. از منظر فوکو قدرت ریشه در تعاملات اجتماعی دارد و قدرت از دانش حاصل می­یابد. اینجاست که چون پزشک از سلاح دانش بهره ­مند است، پس در جایگاه قدرت قرار می­گیرد و بیمار بدلیل عدم بهره ­مندی از این سلاح و نیاز مبرم به آن در جایگاه پایین­ تر قرار می­گیرد و بدین ترتیب ملزم می­شود به مفاهیمی همچون سلامت، کنترل زاد و ولد، انجام معاینات پزشکی و … مبادرت ورزد. در همین مورد شواهدی زیادی از تجربه زیسته زنان باردار در دست است که در بیمارستان­های دولتی تجربه زایمان داشته­ اند و ناچار به تسلیم در برابر قدرت تیم پزشکی شده ­اند. برخی از این موارد را به اختصار نقل می­کنم:
• «بدترین بخش بیمارستان بخش زایمانه. پرستارها رفتار غیر انسانی باهات دارن. با اون همه درد و رنجی که داری فقط سرت داد میکشن که خانم این کار و بکن و اون کارو نکن. انگار که ما برده شون هستیم…» (زن ۳۰ ساله، زایمان طبیعی)
• «به نظر من از بس که زن حامله دیدن و جیغ و دادشون رو شنیدن دیگه براشون عادی و حتی خسته کننده شده. پرستارها اصلاً اهمیتی به درد نمیدن فقط میخوان زودتر کار تموم بشه و برن. تنها چیزی که من ازشون دیدم زور گفتنه! باید هر چی میگن فقط بگی چشم و گرنه کارت ساخته است!» (زن ۳۶ ساله، زایمان طبیعی).
• «مثلاً خیر سرشون اینها پزشکن، پرستارن! به جای اینکه مهربون باشن و درد بیمار رو بفهمن فقط باعث درد و رنج بیشتر میشن. رحم و مروت سرشون نمیشه که. همش عصبانی ان و حتی نمیذارن خانواده­ات پیشت باشن. مادرم می­خواست فقط چند لحظه منو ببینه اما مسئول بخش آنچنان عصبانی بود که به هیچ کس اجازه حرف زدن نمی­داد» (زن ۲۸ ساله، سزارین، بیمارستان شهرستان بانه).

این موارد و بسیاری موارد دیگر بازتاب عدم رعایت اخلاق حرفه­ای و وجود قدرت در تیم پزشکی است؛ قدرتی که بیمار در برابر آن احساس عجز و ناتوانی می­نماید و برای برون رفت از موقعیت بیماری و خروج از شرایط نامناسب بیمارستان که گاها بسیاری از بیماران را از لحاظ روانی دچار تنش و اضطراب می­نماید، چاره ­ای جز عدم مقاومت در این موقعیت نمی­یابند.

نظارت دقیق بر اجرای قوانین و اصول پزشکی، توجه به اخلاق حرفه­ای، آموزش مستمر تیم پزشکی، بهبود کیفیت خدمات مراقبتی، احترام به شأن و جایگاه بیمار، برخورد جدی و قاطعانه با متخلفان حوادث پزشکی و از همه مهمتر تقویت مطالبه ­گری و توانمندسازی بیماران در برابر سیستم بهداشت و درمان از جمله مواردی است که می­توان در راستای کاهش و کنترل حوادث جبران ناپذیر پزشکی مورد توجه قرار گیرد.

کبری واعظی؛ کارشناس ارشد مددکاری اجتماعی
مجله اینترنتی مددکاری اجتماعی ایران