مدتی است به عنوان کارشناس در مراحل مختلف طرح ساماندهی کودکان کار و خیابان مشغول به کار هستم این طرح از شناسایی و ساماندهی کودکان کار به شکل حمایت مادی و معنوی توسط ان جی اُ های زیر نظر سازمان بهزیستی آغاز شد و اکنون به مرحله جمع آوری این کودکان رسیده است برعکس آنچه که در تعاریف آژانس های بین المللی از آن بعنوان کودکان خیابان یاد می شود، آنچه ما با آن روبرو هستیم پدیده کودکان خیابانی است که دارای خانه و خانواده هستند ولی بیشتر وقت خود را به کار و یا پرسه زنی در خیابان های شهر می پردازند. برخی از این کودکان که تحت تأثیر فشارهای طاقت فرسای اقتصادی هستند، به میل و رغبت خود برای کمک به خانواده و برخی نیز تحت تأثیر اجبار و الزام های والدین و بزرگ ترها به کار کردن درخیابان روی می اورند. آنان با محرومیت از تحصیل به اشتغال در مشاغل کاذب داوطلب می شوند.
به موازات افزایش میزان درآمد سرپرست خانوار بر تعداد کودکان مدرسه رو افزوده می شود و بالعکس از تعداد کودکان ترک تحصیل کرده کاسته می شود. اکثریت غریب به اتفاق این کودکان را افغان ها و مهاجرین پاکستانی تشکیل می دهند.
طبق تحقیقات انجام شده ۴۵ درصد کودکان کار و خیابان در معرض بیماری هایی نظیر، ایدز، هپاتیت و سفلیس قرار دارند و از بیماری هایی مثل سوء تغذیه، کوتاهی قد، کمبود وزن، مشکلات روحی روانی و بیماری های پوستی رنج می برند اما آنچه که در جمع اوری این کودکان قابل شهود است ابتلای اکثر آنان به بیماری های انگلی و شپش می باشد.
بسیاری از کودکان کار و خیابان ۶ تا۱۵ سال سن دارند، و شش ساعت در روز کار می کنند و برخی حتی روزی یک وعده غذای گرم نیز نمی خورند و این موضوع زمینه بروز انواع بیماری هاست. این کودکان دچار بلوغ زودرس بوده و زودتر از سایر کودکان با مسائل جنسی مواجه می شوند که زمینه ساز ورود انواع آسیب های جنسی است. بسیاری از این کودکان بارکش، دیسک کمر دارند و چون امکان دسترسی به مراکز درمانی را ندارند، این روند باعث بروز انواع بیماری ها می شود.
کودکان کار و خیابان با چالش های زندگی در خیابان خو گرفته و امنیت روانی خاصی را در این محیط برای خود ایجاد کرده اند اما طرح جمع آوری کودکان کار این امنیت خاطر را بر هم زده و زمینه ایجاد افسردگی یا افزایش آن را در آنان ایجاد می نماید.
گرچه زمینه های حقوقی و اجتماعی طرح جمع آوری کودکان کار و خیابان برخورد با افراد و خانواده هایی است که در حال بهره کشی از این کودکان می باشند اما در ساز و کار این طرح این کودکانند که با وحشت جمع آوری، جدایی از خانواده و تجربه زندگی دسته جمعی در مراکز سازمان بهزیستی رو به رو می شوند و از حق طبیعی خود یعنی زیستن در کنار خانواده محروم می گردند و این در حالیست که در اکثر خانواده های کودکان کار مسأله کودک آزاری به طور جدی وجود ندارد و کودکان بر اساس مسائل فرهنگی و نیاز مالی روی به خیابان و کار می آورند.
در میان این کودکان مهاجر کودکان مهاجر غیر قانونی وجود دارند که سرپرست آن ها فوت نموده و یا در کشور مبدأ زندگی می کند در قوانین چه قوانین حمایت از کودکان و نوجوانان چه قوانین سازمان بهزیستی و چه قوانین مربوط به مهاجرین غیر قانونی این کودکان دیده نشده اند نه امکان عودت آنان به کشور مبداء وجود دارد و نه امکان حمایت – چه مالی و چه سرپرستی – از طریق سازمان بهزیستی. جمع آوری این کودکان، آنها و نزدیکان آنان را در حالت معلقی قرار می دهد که گره آن تنها به دست قوه قضاییه باز می شود.
با توجه به مطالب فوق الذکر نقش حیاتی قوه قضاییه در این طرح مشخص می گردد حضور و حمایت قوه قضاییه در این طرح می تواند رنجی که کودکان در طول طرح طی می نمایند را معناساز کند و کودکان بالواقع بدسرپرست و بی سرپرست و یا تحت آسیب را از بین دیگر کودکان جدا کرده و راهکاری برای زندگی بهتر آنان بیندیشد. اما از موارد مشکل ساز در این طرح عدم هماهنگی کافی قوه قضاییه با سازمان های دیگر در جهت تعیین تکلیف هرچه سریعتر کودکان می باشد و قرار گرفتن پرونده های کودکان در صف دیگر پرونده ها باعث به طول کشیدن بیشتر حضور کودکان در مراکز بهزیستی می باشد.
اما از نکات مثبت طرح می توان حضور مددکاران حین جمع اوری و ایجاد فضای مثبت و جلوگیری از برخورد مجرمانه با این کودکان را عنوان نمود اگرچه انتظار می رود دست اندر کاران برنامه ریز با برخورد علمی و الگو گیری از کشور های دیگر با حل مشکل مهاجرت داخلی و بین امللی و تقویت سیستم های اقتصادی و حمایتی مسأله کودکان کار را به طور ریشه ای و بدون ایجاد هرگونه آسیب روانی یا تعرض به حقوق انسانی این کودکان حل نمایند در حال حاضر که این طرح در سراسر کشور در حال اجراست به جاست که مددکاران مرتبط با طرح تمامی تلاش خود را در راستای کاهش آسیب به این کودکان نمایند و دیگران نیز با ارایه مطالب به روز در خصوص برخورد با این مسله به آگهی کلیه شاغلین در طرح بیافزایند.
هُدی فرح پور | مددکار اورژانس اجتماعی و کارشناس کُرسی صلح دموکراسی حقوق بشر دانشگاه شهید بهشتی
مجله اینترنتی مددکاری اجتماعی ایران
