یادداشت اختصاصی | آشنایی با رشته و ضرورت وجودی مشاوره توانبخشی

از اهداف نهایی توانبخشی در سطح فردی افزایش و ارتقا عملکرد شخص دارای مشکل (کم توان و دارای معلولیت) و بالابردن سطح توانایی های او می باشد تا بتواند در نهایت زندگی مستقل تری را داشته باشد که تمام این موارد باید در نهایت به افزایش کیفیت زندگی در اشخاص دارای نقص و معلولیت منجر شود.
کیفیت زندگی مفهومی بسیار مهم در امر توانبخشی است که دارای ابعاد مختلف می باشد که میتوان به دو بخش عمده جسمی و روانی تقسیم شود که البته هر دو لازم و ملزوم همدیگر هستند و غفلت از هر کدام میتواند لطمه های جبران ناپذیری به فرایند توانبخشی شخص و در نتیجه کیفیت زندگی افراد وارد آورد. بُعد دیگری از فرایند توانبخشی که باید حتماً در مراکز توانبخشی و سازمانهای مختلف (به ویژه بهزیستی) مرتبط با امور توانبخشی، بیشتر در نظر گرفته شود تأثیر کم توانی و معلولیت فرد بر اطرافیان او است. در اغلب موارد وجود یک فرد معلول باعث دگرگونی ها و بحرانهایی در سیستم خانواده و حتی تک تک اعضای خانواده خواهد شد که در صورت عدم توجه و تمرکز بر این ابعاد احتمالاً فرایند توانبخشی دارای بازده مناسب و پایدار نخواهد بود که این امر میتواند مستقیماً باعث هدر رفتن بخش زیادی از سرمایه های مالی و انسانی دخیل در امر توانبخشی شود.
در سالهای اخیر خوشبختانه ما شاهد ارائه رشته های مهم و مناسبی در بخش توانبخشی در وزارت بهداشت و علوم بوده ایم.
یکی از رشته های بسیار تخصصی و ضروی در امر توانبخشی که برای اولین بار در ایران در دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی تهران ارائه شد مشاوره توانبخشی می باشد. این رشته که احتمالاً خلاء عدم وجود آن برای بسیاری از اشخاص دخیل در امر توابخشی که دارای دید کل نگر و چند جانبه بوده اند، احساس شده است بیشتر مربوط به بخش توانبخشی روانی – اجتماعی افراد دارای معلولیت و انواع کم توانی ها است.
در رشته مشاوره توانبخشی با آموزشهای حرفه ای نظری وعملی که در زمینه کار با معلولین مختلف (جسمی، ذهنی، روان و اجتماعی) به دانشجویان این رشته داده میشود سعی بر این است تا با مداخلات مختلف توانبخشی روانی از ابعاد و پیامد های معلولیت شخص و خانوداه او کاسته شود و از طریق مداخلات روانشناختی و روان درمانی احساس خودکارآمدی شخص که یک مفهوم بنیادی و البته تا حد زیادی ذهنی است و لازمه حس خود ارزشمندی و در نتیجه افزایش کیفیت زندگی است سریعتر افزایش یابد.
یکی دیگر از موضوعاتی که مشاوران توانبخشی سعی در ارتقای آن دارند بحث سازگاری جدید شخص و حتی خانواده او با مسائل ایجاد شده و عبور آنها با کمترین آسیب ممکن در طی بحرانهای ایجاد شده است. مشاوران توانبخشی با آموزشهایی که دیده اند علاوه بر تمرکز بر شخص سعی در بازگرداندن تعادل نسبی خانواده او نیز دارند تا از طریق بهبود وضعیت خانوادگی و روانی شخص و همچنین استفاده از رویکردهایی مانند مصاحبه انگیزشی هر چه بیشتر شخص و خانواده را در پایبندی به درمان و فرایند توانبخشی یاری نمایند. اهمیت فوق العاده پایبندی به درمان و توانبخشی در بیماریهای مزمن و معلولیتها در دهه های اخیر در بسیاری از موارد در جهان به عنوان یکی از قطعات مهم پازل اثر بخشی مداخلات درمانی گزارش شده است که می تواند به صورت چشمگیری تأثیر مداخلات را افزایش دهد و از اتلاف هزینه ها جلوگیری کند.
بصورت کلی میتوان گفت یک مشاور توانبخش در ابعاد توانبخشی روانی- اجتماعی افراد به ارائه خدمات می پردازد و با هدف کمک به افراد دارای معلولیت و مشکلات و خانواده آنها برای غلبه بر اختلالات و محدودیت های روانشناختی و اجتماعی که ممکن است پس از یک ناتوانی جسمی، هیجانی، شناختی، رشدی یا روانپزشکی، مانع توانبخشی و رشد و بالندگی و زندگی مستقل و سازگاری مناسب آنها شود، آموزش دیده اند.
یکی دیگر از زمینه های کاری بسیار مورد نیاز مشاوران توانبخشی ارائه اطلاعات مناسب در زمینه ویژگی های روانی مراجعان با حفظ اصول محرمانه بودن سخنان آنها است؛ تا از این طریق به سایر همکاران توانبخشی از جمله پزشکان و روانپزشکان و فیزیوتراپیست ها و کاردرمانگران و گفتار درمانگران و … کمک کنند تا ارتباط حسنه ای با مراجعان و خانواده آنها برقرار کرده و از این طریق اثربخشی مداخلات خو را فزونی بخشند.
همچنین مشاوران توانبخشی در تیم توانبخشی می توانند با ایجاد ارتباطات مناسب در مواقع نیاز به اعضای تیم توانبخشی در زمینه راهکارهای کاهش فشارهای روانی ناشی از کار در محیطهای توانبخشی خدمت رسانی کرده و از این طریق بتوانند در جهت کاهش یا پیشگیری نسبی فرسودگی شغلی که امری بسیار مهم در حیطه توانبخشی و اثر بخشی بیشتر مداخلات است گامهای موثری بردارند.

فرشاد زارعی | کارشناس ارشد مشاوره توانبخشی از دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی تهران، دانشجوی Phd مشاوره دانشگاه خوارزمی، مدرس دانشگاه های علوم بهزیستی و توانبخشی تهران و رازی
مجله اینترنتی مددکاری اجتماعی ایران