دکتر موسوی چلک: گسترش جرائم؛ نشانه کاهش سرمایه اجتماعی

احساس امنیت یکی از موضوعات مهمی است که همه مردم در هر زمانی بدان نیاز دارند، احساس امنیت است. یکی از مولفه‌هایی که می‌تواند در این حوزه تاثیرگذار باشد؛ بالا بودن اعتماد اجتماعی است. طبیعتا اتفاقی که در ایرانشهر افتاد، از چند زاویه با موضوع سرمایه اجتماعی ارتباط پیدا می‌کند. درواقع این حادثه در ایرانشهر این پیام را دارد که اگر سرمایه اجتماعی در جامعه بالا باشد، وقوع این نوع حوادث کمتر صورت خواهد گرفت چون بررسی‌ها نشان داده که سرمایه اجتماعی یکی‌ از مولفه‌های تاثیرگذار در آسیب‌های اجتماعی و جرائم است و جامعه‌ای که در آن جرائم بیشتر باشد، سرمایه اجتماعی در آن پایین خواهد بود. نکته دوم بازسازی این سرمایه است که کار سختی است. سرمایه اجتماعی درجاهایی می‌تواند زود تخریب شود اما بازسازی آن به مراتب زمانی بیشتر از زمان قبلی را می‌طلبد. نکته‌ای که به نظر می‌رسد در حوزه این نوع اتفاقات خیلی مهم و کلیدی است اینکه فراموش نکنیم برای اینکه بتوانیم مدیریت بهتری در این حوزه داشته باشیم، ناچاریم روی سرمایه اجتماعی هم برای پیشگیری و هم برای توانمندسازی کار کنیم. یعنی بازگشت این افراد به زندگی عادی خودشان و به همین دلیل در روابط اجتماعی امروز سرمایه اجتماعی نقشی مهم‌تر از سرمایه‌های دیگر از جمله سرمایه مادی دارد چراکه سرمایه اجتماعی می‌تواند در شبکه روابط اجتماعی افراد انسجام ایجاد کند. سرمایه اجتماعی می‌تواند پذیرش اجتماعی و همکاری‌ها را در جامعه افزایش دهد، منافع جمعی، قانون پذیری و قانونمداری را تقویت کند. در ایرانشهر اتفاقات مشابهی در حوزه جرائمی رخ می‌دهد و اتفاقا برای حوزه سرمایه اجتماعی نتیجه معکوس دارد و نشان می‌دهد که سرمایه اجتماعی بالا نیست که این اتفاقات در این جامعه می‌افتد. لذا اطلاع رسانی و برخورد درست با موضوع، انعکاس اقدامات انجام شده به‌موقع به مردم کمک می‌کند که مردم اعتمادشان را به مراجع ذیربط افزایش دهند. نکته دیگری که در این موضوع مهم است اینکه وقوع این اتفاقات پیوند بین مردم و مسئولان و مردم با همدیگر را می‌تواند تحت‌الشعاع خود قرار دهد. گاهی اوقات بدون اینکه بدانیم، آگاهانه یا ناآگاهانه تاثیراتی در روابط اجتماعی می‌گذاریم که می‌تواند تاثیر مثبت و منفی به حوزه سرمایه اجتماعی بگذارد. شاید وقوع اتفاقاتی اینگونه که در این چند وقت هم حداقل در حوزه رسانه بیشتر مورد توجه قرار گرفت به‌ویژه تعرضات یا آزارهای جنسی، شبکه اعتماد را در جامعه تحت‌الشعاع خود قرار می‌دهد. نکته دیگری که در این اتفاق قابل تامل است ترس خانواده‌هاست. خود این یک پیام است و آن اینکه چرا مردم مراجعه نمی‌کنند؟ یک بخش ترس از آبرو و ترس از آینده این دختران و زنان است. ترس از بی ثباتی خانواده است. بالاخره نمی‌توان از این ترس‌ها به‌راحتی گذشت. نکته بعدی ترس از اینکه اگر بگویند، حمایت‌های اجتماعی لازم را نخواهند داشت. هرچند حمایت قانونی صورت می‌گیرد و مطمئنا قوه قضائیه کوتاه نخواهد آمد و با قدرت ماجرا را پیگیری می‌کند و مشابه آن را در آنچه این چند وقت اتفاق افتاده، دیده‌ایم. ترس از عدم پذیرش، برچسب‌ها و انگ‌هایی که می‌خورد. لذا وقتی فرد هزینه و فایده می‌کند به اینجا می‌رسد که شاید سکوت انتخاب درستی باشد که به نظرم انتخاب درستی نیست چون اجازه می‌دهد که فرد خاطی این رفتار را با این فرد یا دیگران تکرار کند.

لذا در جامعه‌ای که سرمایه اجتماعی بالا باشد حتی اگر اتفاقی بیفتد آن سرمایه کمک به ترمیم این قضیه می‌کند تا اعتماد بین افراد، جامعه و خانواده با رویکرد حمایتی مستحکم‌تر و تثبیت شود تا به‌موقع حمایت‌های روانی اجتماعی را بتوانند دریافت کنند. نکته دیگر، تقویت نظارت اجتماعی و احساس مسئولیت مردم در قبال همدیگر است. موضوعی که در گذشته که محله محور بودیم، بیشتر خود ر ا نشان می‌داد و ما بی‌تفاوت نبودیم. اینکه این اتفاقات اینگونه می‌افتد و مردم به هر دلیلی می‌بینند و سکوت می‌گویند تلنگری در این حوزه است که به سمت فردگرایی بیشتر می‌رویم که کلاه‌مان را نگاه داریم که باد نبرد یا مرگ برای همسایه است یا دودش به چشم خودش می‌رود! درحالی که منافع بالا بودن سرمایه اجتماعی منافع مسئولیت پذیری، بی تفاوت نبودن و نظارت اجتماعی و قضایی هم منافع فردی و هم منافع جمعی را به دنبال خواهد داشت. آنجا که فقط به فکر خودمان هستیم فقط منافع فردی است و چه بسا که در شرایطی ما نیاز به حمایت داشته باشیم آن وقت آن منفعت‌طلبی فردی در اینجا ضررش را بیشتر نشان خواهد داد. به نظر می‌رسد این موارد کمک می‌کند که منافع اجتماعی جامعه هم بیشتر شود. یکی از موضوعاتی که در چند وقت اخیر به‌ویژه در ایرانشهر با این تعداد اتفاق افتاد، همین است. جامعه‌ای که سرمایه اجتماعی بیشتری دارد شرایط استرس‌زای کمتری را تجربه می‌کند. این اتفاقات استرس را در جامعه بیشتر می‌کند، آشفتگی‌ها را در جامعه بیشتر نشان می‌دهد که با افزایش استرس یا موقعیت‌های استرس زا ارتباط تنگاتنگی دارد. در جامعه‌ای که آشفتگی بیشتر باشد، استرس بالاتر خواهد بود. بحث بعدی که با موضوع سرمایه اجتماعی مرتبط است اینکه سرمایه اجتماعی می‌تواند کمک کند کیفیت روابط بین مردم و روابط اجتماعی ارتقا پیدا کند. در بحث آسیب‌های اجتماعی می‌گوییم جامعه‌ای که می‌خواهد آسیب‌های اجتماعی و جرائم را مدیریت کند حتما باید روی سرمایه اجتماعی متمرکز شود. حتی جامعه‌ای که می‌خواهد مسیر توسعه را طی کند باید به دنبال بالا بردن سرمایه اجتماعی باشد. جامعه‌ای که به دنبال تقویت امنیت اجتماعی پایدار است باید سرمایه اجتماعی را تقویت کند چون اینها هستند که می‌تواند پیوند میان مردم را مستحکم‌تر کنند و خود این می‌تواند روی انسجام تاثیر بگذارد. اینها متغیرهایی هستند که روی همدیگر می‌توانند تاثیر مثبت داشته باشند و به نوعی حقوق شهروندی بیشتر مورد توجه و رعایت قرار خواهد گرفت.

حسن موسوی چلک – رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران

منبع: آرمان