کارگاه آموزشی سه روزه با محتوای “آشنایی با نیازهای فرزندان” در استان البرز (شهر کرج) برگزار شد

چکیده: برای پدر و مادر شناخت نیازهای جسمی فرزندشان مثل: تغذیه، تهیه لباس های گرم یا خنک به هنگام سرما و گرما، تنظیم ساعات خواب در زمان مناسب آسان است، ولی نیازهای روحی و احساسی کودک ممکن است مشخص نباشد. با ما باشید تا با نیازهای اساسی فرزندتان تان بیشتر آشنا شوید.

تعداد کلمات ۱۳۰۳ / تخمین زمان مطالعه ۷ دقیقه

نیازهای اساسی، دسته ای از نیازهاست که چنانچه برآورده نشود، زندگی فرد به مشکل دچار می شود. والدین باید به این نکته توجه داشته باشند که در بسیاری از مواقع می توانند با ارضای به موقع و بهنگام نیازهای فرزندانشان، زمینه بروز رفتارهای نابهنجار را در آنان از بین ببرند و اگر این اتفاق بیفتد، در بسیاری از موارد، به تنبیه نیاز نخواهند داشت.
برخی از نیازهای اساسی فرزندانمان عبارت اند از:

 نیازهای جسمانی برای ادامه حیات ضروری است؛ همچون خوراک، پوشاک و مسکن در منابع دینی ما از این نیازها به نفقه یاد شده که تأمین نفقه کودک بر ولی او واجب است.
البته امروزه در بسیاری از خانواده ها، والدین به این نیاز توجه دارند؛ تا جایی که حتی بر نیازهای روانی فرزندان نیز سایه افکنده و والدین را از دیگر نیازهای ضروری فرزندانشان غافل کرده است. پس ضمن توجه به نیازهای جسمانی فرزند، نباید به نیازهای روانی او بی توجه بود.

پژوهش های روان شناسان نشان داده است که تجربه احساس امنیت و فقدان ترس، برای رشد شخصیت بهنجار کودک اهمیت زیادی دارد؛[۱] بنابراین نیاز به امنیت یکی از نیازهای اساسی فرزندان ماست. حال باید دید چه عواملی این امنیت را خدشه دار می کند تا با برطرف کردن آنها، احساس امنیت را در فرزندانمان ایجاد کنیم.
برخی از این عوامل عبارت اند از:
ابراز نکردن محبت و علاقه به کودک: والدینی که در ابراز علاقه و محبت به فرزندشان کوتاهی می کنند، باید بدانند که درواقع با این کار احساس عدم امنیت را در آنها ایجاد می کنند که می تواند به شکل گیری اضطراب بنیادین منجر شده، زمینه شکل گیری انواع اختلال های روانی را در آنان ایجاد کند؛
اختلاف والدین: ایمن ترین رابطه در نظر فرزندان، رابطه والدین است؛ از این رو وقتی این رابطه به مشکل دچار می شود، احساس عدم امنیت را در آنان شکل می دهد. مادری می گفت فرزندم به تازگی بسیار ترسو شده است؛ تاجایی که اگر در مهمانی من یا پدرش را نبیند، شروع به جیغ کشیدن می کند. پس از بررسی متوجه شدم که این زوج مدت هاست با هم اختلاف دارند و به قول خودشان از هفت روز هفته، شش روز با هم دعوا دارند که درواقع این رفتار فرزندشان نشانه عدم امنیت بود؛
رعایت نکردن عدالت بین فرزندان: این امر می تواند به احساس عدم امنیت در فرزند ما منجر شود. کودک احساس می کند که جایگاهش در خانواده به خطر افتاده و این احساس عدم امنیت در رفتارهای او ظاهر می شود. در واقع حسادت، جلوه بیرونی این احساس است. حسادت بین فرزندان می تواند پیامدهای ناگوار در پی داشته باشد که نمونه آن را در رفتار برادران یوسف می توان دید؛
فقدان گروه همسالان: یکی از عواملی که احساس امنیت را در فرزندتان خدشه دار می کند، محروم شدن از گروه همسالان است؛ نیازی که بسیاری از والدین از آن غفلت کرده، فرزندانشان را به دلایل واهی از داشتن گروه همسال و از بودن کنار آنها محروم می کنند. والدین باید بدانند که گروه همسال برای فرزندشان، یکی از نیازهای ضروری است. وقتی فرزندتان کنار کودکان دیگر است، مهارت ارتباط مؤثر، کنترل خشم، همدلی و… را می آموزد؛
رفتار دمدمی والدین: والدینی که در برخورد با فرزندشان ثبات نداشته و بسته به حال خودشان با کودک برخورد می کنند؛ در واقع احساس عدم امنیت را در او ایجاد می کنند؛ زیرا فرزندان این دسته از والدین نمیدانند که چه زمانی و به چه دلیل تنبیه خواهند شد.
بررسی ها نشان داده است که عواملی دیگر همچون تنبیه های غیرمنصفانه، وفا نکردن به عهد، تمسخر و تحقیر نیز، احساس امنیت را در کودکان تضعیف می کند.[۲]

 یکی دیگر از نیازهای فرزند ما نیاز به محبت است و آن قدر اهمیت دارد که برآورده نشدن آن در هر مرحله ای از رشد، می تواند مشکلات روانی فراوانی ایجاد کند؛ حتی در مقطع نوزادی فقدان محبت مادرانه می تواند منجر به افسردگی و درنهایت حتی مرگ نوزاد شود. در روان شناسی مرضی، این افسردگی را، «افسردگی اتکایی» نام نهاده اند. جایی که نوزاد با فقدان ما در مواجه شود، امکان ابتلا به این اختلال وجود دارد.
مازلو (یکی از روانشناسان مشهور) نیز این نیاز را جزء نیازهای اساسی برای خودشکوفایی در بزرگسالی دانسته است. شاید شما مادر بزرگوار بارها با این پرسش فرزندتان روبه رو شده باشید که «مامان چقدر منو دوست داری؟» اجازه ندهید کودکتان، خودش دست به کار شده، از شما طلب محبت کند؛ پس محبت خود را به فرزندتان ابراز کنید و همچون نیازهای جسمانی که روزانه باید تأمین شود، به نیازهای روانی فرزندتان نیز توجه داشته باشید. یکی از قوانین تربیتی شما این باشد که روزی پنج بار به فرزندتان بگویید «دوستش دارید». محبت کلامی، لازم و ضروری است؛ ولی از محبت عملی نیز نباید غافل شد. محبت عملی شامل بازی نوازش، بوسه، نگاه محبت آمیز و… می شود.

 والدین باید رفتار کودک را از شخصیت او جدا کنند؛ شخصیت کودکان در هر حال باید تکریم شود، هرچند رفتارشان اشتباه باشد. آنان تنها در این صورت قادر خواهند بود رفتار غلط خود را ترک کنند. تکریم و احترام شخصیت، عزت نفس آنها را افزایش می دهد و این گونه توان و نیرو آنان برای کنترل خود و ترک آن رفتار نادرست افزایش می یابد؛ به همین دلیل یکی از مهم ترین وظایف والدین، تکریم شخصیت فرزندانشان است.
شخصیت انسانی هرکس قابل احترام است، هرچند او مسلمان هم نباشد. حال کودکی را که امانت الهی در دست والدین است و برای رشد و شکوفایی خود به احترام و تکریم از سوی پدر و مادرش نیاز دارد، چگونه می توان از این نیاز اساسی محروم کرد؛ از این رو تکریم فرزندان نه تنها در سخنان اهل بیت (علیهم السلام) توصیه شده است، بلکه در سیره آن بزرگواران شاهد توجه خاصی در این زمینه هستیم؛ تاجایی که رسول خدا در مقابل کودکان خود (حسن (علیه السلام) و حسین (علیه السلام)) برای احترام می ایستند.
راجرز (یکی از روان شناسان معروف انسان گرا) نیز پذیرش بدون قید و شرط شخصیت را مطرح می کند که برای رشد و شکوفایی شخصیت، جزء نیازهای اساسی است.

 همه ما نیاز داریم که مورد توجه قرار گیریم. در واقع نظر و توجه دیگران یکی از عوامل مهم در شکل دهی خودپنداره (تصویر جامع فرد از خودش) است؛ از این رو اگر خواهان شکل گیری خودپنداره مثبت (یکی از مهم ترین عوامل موفقیت در بزرگسالی) در فرزندانتان هستید، باید از توجه مثبت به رفتارهای درست آنان غافل نشوید. اگر این نیاز طبیعی فرزندتان از راه درست برآورده شود، او به هر رفتار نادرستی برای جلب توجه دیگران، دست نخواهد زد.
حال چنانچه مجموع این نیازها برآورده شود، در واقع تنور تربیت داغ شده است و می توان نان تغییر رفتار را بر آن چسباند و در غیر این صورت، همه زحمات والدین برای اعمال فنون اصلاح رفتار، تنها به توقف ظاهری رفتار و نه تغییر آن منجر می شود. در واقع تعامل کودک و والد، تعاملی طرفینی است؛ یعنی همانطور که والدین انتظار دارند رفتارهای نادرست کودک اصلاح شود، باید در خصوص برآوردن نیازهای اساسی او نیز دقت و توجه لازم را داشته باشند؛ پس این جاده دو طرفه است، نه یک طرفه و برای فرستادن واگن تربیتی از سوی والدین، ابتدا باید ریل گزاری کرد و گرنه بدون اصلاح رابطه، تربیت و تغییر رفتار به جایی نخواهد رسید.

منبع: کتاب «تنبیه؛ آری یا خیر؟! (شیوه های اصلاح رفتار کودکان)»
نویسنده: مجید همتی