پیشگیری از بحران اعتیاد در مدارس از منظر یک کارشناس مددکاری اجتماعی

ضرورت گنجاندن کُتب با محتوای پیشگیرانه از بحران اعتیاد در برنامه های آموزشی مدارس
اعتیاد یک بیماری جسمی، روانی، اجتماعی و معنوی است. اعتیاد به مواد مخدر، یکی از چهار بحران جهانی هزاره سوم و در صدر تهدیدها و آسیب‌های اجتماعی و از غم انگیزترین معضلات جوامع امروزی است که اکثر جوامع مختلف به ویژه جامعه ما را به چالش کشانده است و تأثیر آن در ظهور سایر آسیب‌های اجتماعی نمود عینی دارد.اعتیاد یک ناهنجاری با نشانه‌های بالینی، رفتاری و شناختی است که در ایجاد آن، عوامل اجتماعی و روانشناختی از یک طرف و عوامل زیست شناختی و داروشناختی از طرف دیگر نقش دارند. عوامل اجتماعی بیشتر در شروع مصرف و عوامل زیست شناختی در ادامه وابستگی مطرح هستند. با توجه به پژوهش مختلف انجام شده در دهه های اخیر در کشور ما با سه مسئله اساسی در زمینه اعتیاد از جمله کاهش سن شروع مصرف مواد، رشد جمعیت مصرف کنندگان مواد مخدر و بالاخره رشد مصرف مواد مخدر در بین زنان روبرو هستیم. از علل مؤثر گرایش افراد به سوء مصرف مواد به سه دسته عوامل شامل؛ عوامل فردی (کسب لذت، کنجکاوی، مشکلات روانی و فردی، ترک تحصیل)، عوامل خانوادگی (وجود فرد مصرف کننده در خانواده، رفاه اقتصادی خانواده، اختلافات والدین) و عوامل اجتماعی (در دسترس بودن مواد، بیکاری، نابرابری اقتصادی و …) میتوان اشاره کرد. اعتیاد به مواد مخدر یکی از بلایایی است که همه انسان‌ها به ویژه نوجوانان و جوانان را تهدید می‌کند، بطوری که طبق پژوهشها بیش از ۹۰ درصد مصرف کنندگان موادمخدر، در دوره نوجوانی و جوانی شروع به مصرف مواد مخدر می‌کنند. مثلت “فقر، جهل و اعتیاد” پویایی، بالندگی، نشاط و خلاقیت را از بعضی نوجوانان و جوانان گرفته و از آن ها انسان‌هایی بیمار و سربار جامعه و خانواده ساخته است. اعتیاد برای هر جامعه توأم با خساراتی است که جنبه‌های اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و انسانی را در برمی‌گیرند.
به طور کلی در حال حاضر سه راهبرد برای محدود کردن سوء مصرف مواد در اغلب کشورهای جهان وجود دارد: راهبرد قانونی، راهبرد درمانی و راهبرد تربیتی- آموزشی.

راهبردهای قانونی شامل راههای قانونی جلوگیری از پخش یا استفاده از مواد است. راهبردهای درمانی نیز بعد از معتاد شدن افراد برای بازگرداندن به حالت طبیعی و ترک اعتیاد مورد استفاده قرار می‌گیرد. اما راهبردهای تربیتی- آموزشی یک روش پیشگیرانه است. راهبردهای تربیتی در حال حاضر در بین متخصص و پژوهشگران حوزه اعتیاد از جایگاه بسیار بالایی برخوردار است.از مهمترین فعالیتها در این زمینه آگاهی دادن به افراد مختلف جامعه در مورد علل روی آوردن به مواد، تأثیر داروها، خطرات بدنی و روانی- اجتماعی استفاده از مواد است. در حال حاضر بهترین مکان برای انجام چنین فعالیتهای پیشگیرانه مراکز آموزشی مانند مدارس است. با توجه به هرم جمعیتی کشور ما (جوان بودن جمعیت) و موقعیت جغرافیایی کشور، همسایگی با کشورهای تولید کننده مواد و قرار گرفتن در مسیر ترانزیت مواد مخدر و از طرفی کم هزینه تر و موثر تر بودن برنامه‌های پیشگیرانه از مصرف مواد، اجرای برنامه های آگاهسازی جوانان و نوجوانان در جامعه و علی الخصوص مدارس الزامی است و در همین راستا توصیه می‌شود که در واحدهای درسی مدارس، واحد درسی با عنوان پیشگیری از آسیب های اجتماعی با تأکید بر پیشگیری از اعتیاد در نظر گرفته شود که در آن مطالبی مانند علل مصرف مواد، آشنایی با اثرات سوء مصرف مواد، راههای مقابله با فشار همسالان برای مصرف مواد، راههای ارتقاء عزت نفس و اعتماد به نفس، آموزش مهارت‌های همچون تفکر انتقادی و حل مسئله، آموزش شیوه‌های اصولی تحمل و مقابله با فشارها و تنش های زندگی بجای مصرف مواد در چنین موقعیت های،انواع سبک های زندگی و انتخاب سبک زندگی سالم، نحوه دوستیابی سالم، برنامه‌ریزی مناسب متناسب با امکانات فرد برای استفاده بهینه از اوقات فراغت و … به دانش آموزان آموزش داده شود. که در این زمینه باید به دو مسئله توجه کافی شود: اول اینکه کمیته تخصصی تدوین کتاب از تجارب مددکاران اجتماعی و مشاوران و روانشناسان با تجربه و متخصص حوزه اعتیاد و اطلاعات به روز دنیا در تدوین کتاب استفاده کنند و دوم اینکه برای آموزش مطالب کتاب علاوه بر انتخاب با تجربه ترین مددکاران اجتماعی فعال در حوزه اعتیاد و پیشگیری از آسیب های اجتماعی از روشهای تدریس به روز دنیا مانند آموزشهای عملی، بحث های گروهی و اردوهای علمی و بازدید از مراکز مرتبط با اهداف و محتوای درسی بهره گرفته شود، تا بتوان با آموزش اصولی محتوای درسی نگرش مناسب نسبت به مصرف مواد در نوجوانان ایجاد کرد و آنان را برای زندگی در جامعه و مدیریت زندگی خود تا حدودی آماده کرد.

نویسنده: پروانه خفتان؛ کارشناس ارشد مددکاری اجتماعی
پایگاه اطلاع رسانی مددکاران اجتماعی ایران