واکاوی اجتماعی بیماری سرطان در ایران: امروزه مرگ و میر ناشی از سرطان و یا به تعبیری سونامی سرطان، نگرانی های عدیده ای را به وجود آورده است. در ایران سرطان به عنوان دومین و یا سومین عامل مرگ و میر در نوسان است. هر ساله بیش از ۱۰ میلیون موارد جدید سرطان شناسایی می شود و بیش از ۲۰ میلیون نفر در دنیا با تشخیص سرطان زندگی می کنند (Petersen,2009). (لازم به ذکر است که ممکن است این آمار طی سالهای اخیر افزایش یافته باشد). طبق اظهارات معاون کل وزارت بهداشت، در ایران، بدون احتساب سرطان‌های پوست، سالانه ۹۲ هزار مورد جدید ابتلا به سرطان اتفاق می‌افتد که اگر موارد ابتلا به سرطان های پوست را نیز به این آمار بیفزاییم، میزان ابتلا به بیش از صدهزار مورد افزایش می‌یابد (سایت خبری تابناک، ۱۳۹۵). با توجه به مقدمه اولیه، یادداشت فوق بر آن است تا ضمن تبیین بیماری سرطان و راههای پیشگیری از آن به کیفیت زندگی بیماران سرطانی بپردازد.
سرطان نوعی بیماری است که در آن سلول‌ها، توانایی تقسیم و رشد عادی خود را از دست می دهند و این موضوع منجر به تسخیر، تخریب و فاسد شدن بافت‌های سالم می شود. همه جوامع بشری به خاطر نوع زندگی های امروزی، استرس بیشتری نسبت به گذشته متحمل هستند. تغییر در شیوه زندگی فردی و اجتماعی، بیماری های غیر واگیر را در جامعه افزایش داده است. سرطان یک بیماری شایع و مزمن در سراسر جهان است. سالیانه عده ی زیادی از افراد به انواع سرطان مبتلا، و از آن رنج می برند. پزشکان عقیده دارند که عوامل بسیاری در ایجاد و ابتلای فرد به سرطان وجود دارند که می توان به دو دسته مرتبط با شیوه زندگی و عوامل محیطی تقسیم کرد. سبک زندگی نادرست، رژیم غذایی نامناسب، نداشتن تحرک، مواد نگهدارنده موجود در برخی از غذاها، افزایش مصرف دخانیات، نیترات و نیتریت در بیشتر مواد غذایی همچون سوسیس و کالباس، افزایش آلاینده ها، زندگی ماشینی، آلودگی های زیست محیطی، الکل، برخی پرتوها و نیز رشد و تکثیر ویروس‌ها از عواملی هستند که در ایجاد سلول‌های سرطانی نقش دارند.
اگرچه سرطان یک بیماری است و تشخیص آن تجربه ای بسیار ناخوشایند وغیر قابل باور برای هر فرد است، اما باید آن را به عنوان یک مسأله اجتماعی یا آسیب اجتماعی قلمداد کرد. زیرا باعث می شود شغل، وضعیت اجتماعی فرد دچار اختلال شده و منجر به ویرانی زندگی بیمار گردد. همچنین جنبه های مختلف کیفیت زندگی بیمار را از قبیل وضعیت روحی، روانی، اقتصادی و عملکرد جنسی مختل نموده و بر وضعیت اقتصادی و خانوادگی، تأثیر منفی و مخربی می گذارد و با تحمیل هزینه های سنگین، خانواده را درگیر نموده و به زیر خط فقر می کشاند. با توجه به مباحث فوق، پیشگیری از این بیماری بسیار مهم است و می طلبد تا مدیران اجتماعی و بهداشتی با اهتمام ویژه به آن بپردازند. عوامل متعددی بر پیشگیری از آن تأثیر دارند. اولین مسأله، عدم اطلاع از بیماری سرطان است که می تواند نقش مهمی در افزایش بیماران داشته باشد. طبق مطالعات انجام شده سازمان بهداشت جهانی، از هر ۱۰۰ نفر ایرانی، ۹۹ نفر سرطان را نمی شناسند و یا اگر هم بشناسند به شکل نادرست می شناسند. بنابراین، آموزش بهترین راه حل برای کاهش ابتلا به سرطان است. وقتی در نظام سلامت، رسانه های ما، فرهنگ سلامت را در جامعه اشاعه دهند و نظام آموزشی همگام و همراه با نظام سلامت در این زمینه قدم بردارد، می توانیم با جامعه سلامت پرور مواجه باشیم. از دیگر عامل مهم، اصلاح سبک زندگی است. نمی توانیم هر طور می خواهیم زندگی کنیم و از عوارض تغذیه نادرست و استرس زیاد و زندگی کم تحرک دور بمانیم. “کسانی متأثر از نظریه پرداز جامعه شناسی، نوربرت الیاس راجع به سرطان تحقیقاتی انجام داده اند و نوشته هایی که بیماران از خود ارائه کرده اند بیماران سرطانی در اتوبیوگرافی خود به فست فودها اشاره کرده اند و عده ای از بیماران سرطانی این نوع زندگی، این نوع غذا خوردن ها را ملامت کرده اند و به نوعی اینها را مسبب بیماری و مرگ خودشان می دانند. بعضی سرطان را با محیط زیست آلوده مقایسه می کنند و جنگ خودشان را جنگ با محیط زیست اعـلام می کنند.” با تـوجه به پیشرفت علم و نیز تکنـولوژی های نوین تا حدود زیـادی ، می توان از بروز بسیاری از سرطان ها جلوگیری کرد و عوامل بروز آن را از بین برد. طبق تحقیقات، عفونت از اصلی ترین عوامل بروز سرطان است و نتایج بررسی ها نشان می دهد که از هر ۶ مورد ابتلا به بیماری سرطان یک مورد ناشی از عفونت هایی است که قابل پیشگیری و درمان بوده است. از این رو اهمیت به رعایت نکات بهداشت فردی و اجتماعی به ویژه از همان ابتدای زندگی و آموزش آن در خانواده و مدارس توصیه می شود.
ذکر نکته دیگر نیز در اینجا حایز اهمیت است و آن هم توجه به کیفیت زندگی بیماران سرطانی و خانواده آنهاست، در سالهای اخیر بررسی کیفیت زندگی مبتلایان به سرطان اهمیت ویژه ای یافته است، بیش از یک دهه است که بررسی کیفیت زندگی به عنوان یک موضوع مهم در مراقبتهای بهداشتی به ویژه در مطالعات بیماریهای مزمن مطرح می باشد. تغییراتی مانند پیرشدن جمعیت و افزایش افراد ناتوان به دلیل بیماری های مزمن و ترکیب آن با توسعه فناوریهای پزشکی و افزایش آگاهی و دانش موجب افزایش نیازبه آگاهی درباره کیفیت زندگی و برهم کنش آن با پزشکی شده است. حمایت از بیماران سرطانی امری است حایز اهمیت چرا که حمایت، فرآیند تعامل اجتماعی است. این تعامل نخست با برقراری ارتباط همدلانه و ایجاد یک شبکه ایمنی پدید می آید و سپس براساس معنی خاصی که از بیماری و درمان برای وی صورت می گیرد و منجر به توانمندی لازم را در زمینه های مختلف جسمی، روحی – روانی و اجتماعی می شود. حمایت اجتماعی موجب می شود فرد احساس کند که دیگران دوستش دارند و به او اهمیت می دهند و فرد احساس اطمینان و با ارزش بودن می کند و قدرت جسمانی و روانی مقابله با سرطان افزایش می یابد. تشویق بیمار به شرکت در محافل اجتماعی و ترتیب دادن گروه های حمایتی و تقویت روابط از طریق ارتباطات، افزایش اطلاعات و آگاهی می تواند به بهبود رفتارهای پذیرندگی درمان و به تبع آن تسکین درد کمک کند. بیماران سرطانی ایرانی و خانواده هایشان از نداشتن حمایت و شبکه ایمنی از نهادهای حمایتگر به ویژه نهادهای درمانی گله مندند که این نیاز به توجه، بازنگری و بازآموزی نوینی را در این راستا ایجاب می نماید. در پایان می توان گفت آمار رو به فزونی و غیر طبیعی بیماری سرطان در ایران و مشکلات متعدد اقتصادی، اجتماعی و روانی برای بیماران و خانواده هایشان، نیاز به توجه اساسی از سوی مسوولین دارد. دغدغه مندی مسولان اولا نسبت به ریشه یابی این بیماری و ثانیا نسبت به حمایت گری از افراد درگیر، می تواند گامی در جهت کاهش مرگ و میر ناشی از سرطان باشد.
نویسنده: لیلا فرقانی؛ دکتری جامعه شناسی
انتشاریافته در مجموعه تخصصی مددکاری اجتماعی ایرانیان
منابع و ماخذ
– ذوالفقاری، میترا و همکاران (۱۳۹۲) بررسی عوامل خطر سبک زندگی مردم شهر تهران در ارتباط با پیشگیری از سرطان، مجله علمی پژوهشی دانشکاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد، دوره ۲۱، فروردین و اردبیهشت
– سایت خبری تابناک، کد خبر ۶۶۰۰۸۰، تاریخ انتشار:۰۶ بهمن ۱۳۹۵ – ۱۶:۲۸
Petersen P. Oral cancer prevention and control- the a pproach of the world health organization.Oral Oncology 2009; 45(4-5): 454-60
