گزارش چهارمین نشست از سلسله نشست های سلامت اجتماعی کرسی یونسکو در سلامت اجتماعی و توسعه دانشگاه تهران

نشست سلامت اجتماعی کرسی یونسکو: چهارمین نشست از سلسله نشست های سلامت اجتماعی کرسی یونسکو در سلامت اجتماعی و توسعه دانشگاه تهران با همکاری مرکز مطالعات زنان دانشگاه تهران و با حضور اساتید و علاقه مندان به این حوزه در نوزدهم تیرماه برگزار شد.   این نشست حول محور سلامت اجتماعی زنان تشکیل شد و دکتر محمد علی محمدی قره قانی، جامعه شناس و عضو هیات علمی مرکز تحقیقات مدیریت رفاه اجتماعی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی  و دکتر نسیبه زنجزی عضو هیات علمی مرکز تحقیقات سالمندی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی سخنرانی خود را ایراد کردند. مدیریت این نشست را دکتر پیام روشنفکر، عضو هیات مدیره انجمن جامعه شناسی ایران به عهده داشتند.

دکتر روشنفکر نشست را با بیان این موضوع آغاز کردند که سلامت اجتماعی موضوعی در حال تکمیل و نسبتا نو است. در این میان نگاه جنسیتی به سلامت اجتماعی، موضوعی که قرار است در این جلسه به آن پرداخته شود، مسلما خیلی جدیدتر است.

دکتر محمدی در ادامه به نقد روش شناختی مطالعات زنان در ایران پرداختند. از نظر ایشان اگر رویکردهای روش شناختی مان را اصلاح کنیم، می توانیم برآیند بهتری داشته باشیم. اگر پیشرفت غرب را شامل چندین مرحله بدانیم؛ ما بدون آن که مراحل اولیه را طی کنیم؛ از مراحل چندم پیشرفت غربی را اخذ کرده ایم و به اینجا آمده ایم و نه تنها مشکلات ما کمتر نشده بلکه روز به روز بیشتر هم شده است. غرب سرشار از مسائل هستی شناختی بوده است. غرب دائما این سوال را مطرح می کرده که چگونه مسئله ای فهمیدنی است و آنچه فهمیده شده چه ادبیاتی دارد؟ تا هنرمند تصویری در ذهن خود نداشته باشد،نمی تواند تصویری بیافریند. تا تصویر نیاید ماده و عینیت ظاهر نمی شود. شی محصول خیال و اندیشه و معناسازی است.اگر این حوزه های انتزاعی در اندیشه وجود نداشته باشد؛ متعاقبا حوزه های مادی وجود نخواهند داشت.

خیلی از بلایا تنها در کشور ما وجود دارد. خیلی از مشکلات ، به عنوان مثال ازدواج سفید تنها در کشور ما وجود دارد. ما مصرف کننده کالاهای فکری، فرهنگی و معناشناسی آنها بوده ایم. در نتیجه در جایی که با مشکلاتی مختص به خودمان مواجه می شویم؛ توانایی حل مسئله نداریم چون روش شناسی خاص خودمان را نداریم.  یکی از دلایل عدم پیشرفت ما آن است که تنها روش های آماری غربی هم چون رگزسیون و هم بستگی و … را خریده ایم و در همان روش ها مانده ایم. اینجاست که می توان گفت مظهر شرم ایرانی مهندسی ایران خودرو است.

روش شناسی علوم اجتماعی ما فقط عدد تولید کرده است. با چه مفاهیمی؟ همه ی مفاهیم ما استقراضی و غربی بوده است! در این میان مفهومی هم چون مفهوم رهایی زنان که از نظریات غربی گرفته شده ، تفکری انحرافی است که دقیقا مشخص نیست چه می خواهد! آیا واقعا این مسئله زنان جامعه ماست؟ آیا واقعا برگرفته از دغدغه ها و مشکلات زنان ماست؟

اگر روزگاری مردان جامعه و تاریخ را به پیش می رانند، امروز مسئله ما آن است که زنان آکادمیک مسائل خودشان را تنها مسائل کل زنان جامعه معرفی می کنند که نوعی انحصار طلبی است. آیا مسائل کل جامعه زنان عینا با مشکلات زنان آکادمیک یکسان است!

محققی هم چون کاترین حکیم قدرت جنسی زنان را سرمایه می داند. قوه جاذبه زنان اکنون از bedroom  به boardroom  منتقل شده است. قوه جاذبه ای که اکنون در هیات ها و شرکت ها کار می کنند و زنان به واسطه قوای جنسی امتیازات ویژه می گیرند. حال سوال اینجاست نحوه مواجهه زنان آکادمیک ما با این مسائل چیست؟

در ادامه نشست دکتر زنجری به بررسی سلامت اجتماعی سالمندان:  با تاکید بر زنان سالمند  پرداختند و تاکید کردند که تا مدت ها دغدغه اندیشمندان دراین خلاصه می شد که سال های زندگی افراد را افزایش دهند اما اکنون دغدغه تغییر کرده است و به این سمت حرکت کرده است که زندگی را به زندگی بیافزاید. در واقع از اضافه کردن سال به زندگی به اضافه کردن زندگی به زندگی رسیده ایم. مفاهیمی هم چون سالمندی سالم، سالمندی مثبت، سالمندی مولد( تولید زا بود سالمندان، سالمندی متعالی ( ادامه یافتن تعالی زندگی در طول دوران سالمندی)، سالمندی موفق و سالمندی فعال اکنون مورد توجه زیادی قرار گرفته اند. اولین تعریف سالمندی موفق را رابرت هاویگورست(۱۹۶۳) ارائه داد: وضعیتی که در آن تک تک افراد بیشترین میزان رضایت و شادی را کسب کنند و جامعه یک تعادلی در میان رضایتمندی‏ها برای گروههای مختلف ایجاد کند . در کل احساس رضایت و شادی درونی فرد از زندگی کنونی و گذشته وجود دارد. سالمندی فعال نیز ، مفهومی است که توسط سازمان بهداشت جهانی در سال ۱۹۹۰ ارائه شده است. و به معنای فرایند بهینه‏سازی فرصت‏ها برای سلامت، مشارکت و امنیت در راستای کسب کیفیت زندگی با افزایش سن است.

این محقق سالمندی در ادامه به زنانه شدن سالمندی اشاره کرد چراکه طولانی تر بودن عمر زنان نسبت به مردان یک پدیده جهانی است. در سطح جهان، امیدزندگی زنان به طور متوسط ۴.۶ سال بیشتر از مردان است. هم چنین زنان ۵۴ درصد جمعیت سالمندان ۶۰ ساله و بیشتر جهان را در سال ۲۰۱۷ و ۶۱ درصد سالمندان ۸۰ ساله و بیشتر جهان را تشکیل می دهند. علاوه بر این ۱۷ درصد زنان سالمند در مقایسه با ۹ درصد مردان در جهان تنها زندگی می‏کنند.

زنجری به رویکرد دوران زندگی جنسیتی­شده اشاره کرد وتصریح کرد که  انتظارات جنسیتی شکل دهنده تمام دوره­های زندگی هستند.  همواره در جامعه انتظار بیشتر از زنان نسبت به مردان برای انجام کار خانه یا مراقبت از فرزندان و نوه­ها و افراد بیمار وجود دارد. حتی در زمان­هایی که زنان و مردان هر دو کار نمی­کنند زنان زمان بیشتری را برای کار خانه می­گذارند و مردان زمان بیشتری را برای فراغت می­گذارند.