جایگاه مددکاری اجتماعی در مدیریت شهری

سیستم­­ های شهری (urban systems) و کارکردهای آن تأثیر اساسی بر کیفیت زندگی شهروندان دارد. برنامه ­ریزی و مدیریت شهری (urban management) مناسب می­تواند فرصت­ تعامل افراد، کار، دستیابی به خدمات عمومی، نشاط اجتماعی و فعالیت­های فرهنگی را افزایش دهد. سرمایه­ گذاری در نواحی شهری و به طور خاص تقویت زیرساخت­ های شهری زمینه رشد فراگیر، کاهش فقر شهری (urban poverty) و انعطاف پذیری اجتماعی را ممکن می­سازد. پروژه­ های شهری دارای درجه بالایی از پیچیدگی، تعداد زیادی سهامدار که گاه دارای تعارض در منافع هستند و نیز اختلاف نظر در درک مفاهیمی همچون نیازها و ظرفیت­های شهری است؛ اجرا کنندگان پروژه­ های شهری باید به میزان این پیچیدگی­ ها حساس بوده و شرایط بهتری را برای مقابله با فقر و تحلیل اجتماعی فراهم نمایند. بر همین اساس پروژه ­های شهری باید دارای ویژگی­های زیر باشند:

• حداکثر بهره­ مندی از مزایای پروژه؛
• قابلیت اجرا و مدیریت ریسک و جنبه­ های منفی پروژه؛
• کمک به کاهش فقر؛
• بهره­ مندی از حمایت دولت؛
• ارتقای مدیریت شهری.

تقریباً هر پروژه ­­ای از قابلیت کاهش فقر برخوردار است؛ علاوه بر این در هر پروژه ­ای احتمال ریسک وجود دارد بنابراین در طراحی پروژه­ های شهری باید ویژگی­های فنی، مالی، اجتماعی و راه حل­ های سازمانی مورد توجه قرار گیرد.

شهرها از نظر سیاسی، اقتصادی و توسعه فرهنگی متفاوت هستند. با توجه به رشد چالش­های محیطی و اجتماعی شهرها نیازمند توسعه هستند و اداره و مدیریت شهری باید با روش یکپارچه و پایدار انجام گیرد. سیستم­های نامناسب و ناکارآمد شهری هم عامل و هم تقویت کننده فقر هستند. شهرها طی دهه­ های اخیر توسعه یافته­ اند و یافتن روش­های مختلفی که دربردارنده ابعاد اقتصادی، اجتماعی و محیطی باشد در مدیریت شهرها بسیار لازم و حیاتی است. امروزه بسیاری از چالش­های شهری در نتیجه حکومتداری ناکارآمد و ضعف دولت­هاست. حکومتداری خوب و مؤثر با ارائه خدمات شهری مناسب در کاهش فقر شهری و معضلات حاشیه ­نشینی نقش اساسی ایفا می­کند. ویژگی­های حکومتداری کارآمد در شکل زیر نشان داده شده است.

شکل شماره (۱): ویژگی­های حکومتداری خوب. منبع: بانک توسعه آسیایی (۲۰۱۰)

ساختارهای نهادی ضعیف، سطح پایین هماهنگی­ ها و شکست پروژه ­های شهری اغلب به گسترش فقر شهری با ماهیت چندگانه منجر می­شود.

تعاریف مختلفی از فقر با توجه به موقعیت اجتماعی- فرهنگی و اقتصادی ارائه شده است. مارشال (۱۹۹۸) فقر را به عنوان فقدان منابع اولیه و ضروری تعریف می­کند؛ این فقدان می­تواند جنبه فرهنگی نیز داشته باشد. بین فقر شهری و فقر روستایی تفاوت­هایی وجود دارد. مردمان شهری بیش از مردمان روستایی به پول نیاز دارند، اما میزان وابستگی روستائیان به پول با تکیه بر کشاورزی معیشتی و تأمین منابع غذایی تا حد قابل توجهی کاهش می­ یابد. فقر شهری روز به روز در حال گسترش است و این امر چهره شهرها را با مسائلی همچون حاشیه نشینی و آسیب­های حاصل از آن روبرو ساخته است.

با توجه به تغییرات سریع و پیشرونده جوامع کنونی، مددکاری اجتماعی شهری (urban social worker) با چالش­های بسیاری مواجه است. بدون تردید دانش سنتی مددکاری اجتماعی قابلیت انتقال به گروه­­های قومی مختلف را ندارد. مهاجران و مددجویان شهری اغلب از مسائلی همچون آسیب­های ناشی از خشونت طی تجارب جنگی، فشارهای مذهبی و خانوادگی، ازدواج تحمیلی و از این قبیل رنج می­برند. مددکاران اجتماعی در چنین بافت متنوعی از قومیت­ها و مسائل مختلف، با چالش­های جدیدی روبرو بوده و نیازمند منابع کافی و در دسترس و روش­های نوین در کار حرفه­ ای خود هستند. همراه با تغییرات جمعیتی در شهرها، فعالیت­های مددکاران اجتماعی نیز تغییر می­یابد؛ از این رو مددکاران اجتماعی برای اینکه بتوانند همگام با تغییرات اجتماعی گام بردارند، باید روش­های قدیمی را محدود کرده و در جستجوی روش­های نوینی باشند که به درک واقعیت جامعه کمک می­ نماید (گلدف، ۲۰۱۱: ۳۲- ۳۶). مددکاران اجتماعی با افراد و اجتماعات گوناگون در تعامل هستند و همچنین با سطوح مختلف سیاست­های محلی، ملی و بین المللی آشنایی دارند. بنابراین بر مددکاران اجتماعی لازم است که از نقش دولت در بهبود شرایط اقتصادی- اجتماعی مردم غافل نبوده و بر پایداری عوامل اساسی­ ای که منجر به کاهش فقر می­شود، همت گمارند. مسائل و مشکلات مردم نباید تنها به دولت و نهادهای دولتی واگذار شود، بلکه باید ظرفیت­های اجتماعی نیز لحاظ گردد. صدای مردم و نیازهای آنان در جامعه باید توسط مسئولان شنیده شود و به آن پاسخ داده شود تا مردم امید، آرامش، لذت، صلح و شادی را تجربه نمایند.

­مددکاران اجتماعی با استفاده از رویکرد سیستمی می­توانند ابعاد متخلف شهر از جمله جنبه­ های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی را لحاظ نمایند و در مسیر رشد و توسعه شهری و پایداری آن گام ­های مؤثری بردارند. بدون شک نگاه سیستماتیک به کالبد شهری، چهره آسیب­های اجتماعی را در منظر مددکاران اجتماعی برجسته می­سازد و برای کاهش و پیشگیری از آن از طریق برنامه­ ریزی اجتماعی کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت و کار جامعه­ ای مشارکت محور می­توانند گام­های مؤثری بردارند. مددکاران اجتماعی با تکیه بر شناخت نیازهای گروه­های خاص و اقدام جهت تأمین این نیازها می­توانند در کاهش فقر شهری کمک کننده باشند. از جمله گروه­هایی که نیازمند توجه خاص هستند عبارت­ اند از:

• گروه­های حاشیه­ نشین و مسائل ناشی از حاشیه­ نشینی؛
• کودکان کار و ساماندهی آنان در سطح شهر؛
• معتادان و کارتن خوابان؛
• سالمندان و توجه به نیازهای رفاهی- مراقبتی؛
• زنان سرپرست خانوار، اشتغال و رفاه؛
• معلولان و فضای شهری و تحرک اجتماعی؛
• جوانان و جذب مشارکت­ و توانمندی­ها؛
• بیماران خاص، بهزیستی و سلامت؛
• شهروندان، سرمایه اجتماعی و توسعه انسانی.

شناخت مددکاران اجتماعی از ظرفیت­ها و قابلیت­های طبیعی و انسانی موجود در بافت شهری و گروه­های مختلفی که شاکله ساختار اجتماعی بر آن بنا شده است در توسعه شهری نقشی حائز اهمیت دارد و با تکیه بر همین شناخت می­توان منابع و امکانات اجتماعی را در خدمت تأمین نیازهای شهروندان و ارتقای کیفیت زندگی آنان اختصاص داد. رشد شهرنشینی در ایران و به تبع آن رشد آسیب­های اجتماعی، کالبد شهری را در معرض چالش­های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی قرار داده است و پیشگیری و کاهش آسیب­های نوظهور نیازمند دانش و تخصص در این زمینه است. مددکاران اجتماعی بنا به ماهیت دانش التقاطی و احاطه بر مسائل مختلف اجتماعی به خوبی قادرند در مسیر جذب مشارکت­های مردمی، افزایش سرمایه اجتماعی، ارتقای کیفیت زندگی شهروندان، ارتقای روابط انسانی و توانمندسازی افراد اقدام کنند و طرحی نو در مدیریت شهری دراندازند.

نویسنده: کبری واعظی؛ کارشناس ارشد مددکاری اجتماعی
منبع: پایگاه اطلاع رسانی مددکاران اجتماعی ایران

References

• Asian Development Bank (2014). Poverty and Social Dimensions in Urban Projects. Publication Stock No. TIM146863-2.
• Geldof, D (2011). New challenges for urban social work and urban social work research, European Journal of Social Work, 14(1): 27- 39.
• Iravani, MR. Azarpoor, M. Hassan Nazhad, M (2010). The Role of Social Workers to Solving Problems of Marginalization, 1(2): 331- 336.
• Jacqueline, M (2015). What are the Unique Differences Between Urban and Rural Social Work Practice? www. Social work degree guide. com
• Ngun ceu thang, H. Thi Tung Uyen, N. Mungai, Nw (2014). What Constitutes Poverty in Myanmar? The Social Work Appraisal. International Journal of Social Work and Human Services Practice, 2(2): 10- 15