مفهوم رشد حرکتی

مفهوم رشد حرکتی
نویسنده: مریم نزاکت الحسینی؛
عضو هیات علمی گروه رفتار حرکتی دانشکده علوم ورزشی دانشگاه اصفهان

حرکت اساس زندگی است. همه آنچه که افراد در فعالیت های روزمره، ورزش، بازی و محیط کار انجام می دهند، وابسته به حرکت است. این حرکات در خلاء انجام نمی شوند بلکه در محیط اتفاق می افتند. هر حرکتی برای رسیدن به هدفی یا به عبارت دیگر انجام یک تکلیف خاص صورت می گیرد و البته هر هدف و یا تکلیفی نیز ویژگی ها و نیازمندی های خاص خودش را دارد.

حرکات فعلی ما شکل تغییر یافته ای از حرکات اولیه ای است که در دوران کودکی انجام می دادیم.

دوران نخست زندگی با کنترل بدن، مهارت های چنگ زدن به اشیا شروع می شود و با کسب مهارت های جابجایی در محیط (مثلا چهاردست و پا رفتن) و مهارت های دستکاری اشیا (مانند پرتاب کردن و گرفتن توپ) ادامه می یابد. مهارت های اساسی در دوره کودکی پالایش شده و با یکدیگر ترکیب می شوند تا مهارت های حرکتی پیچیده تری را بوجود آورند. نوجوانان به کسب این مهارت های حرکتی ادامه می دهند و روز به روز بر کیفیت اجرای حرکت و توانایی سازگاری افراد با محیط و به عبارت دیگر قابلیت اجرای حرکت آن ها و رسیدن به اهداف محیطی مختلف افزوده می شود.

همین طور که کودک رشد می کند، ادراک او از جهان اطرافش عمیق تر شده و بر ظرفیت های ذهنی او افزوده می شود. همچنین با برقراری روابط جدید، مهارت های اجتماعی را می آموزد. در این میان عملکردهای حرکتی باید با این تغییرات منطبق شوند و در صورت لزوم تغییر کنند. مهارت های حرکتی در اواخر دوره نوجوانی و جوانی کامل می شوند. ورزشکاران نخبه نمونه های عالی از رشد مهارت های حرکتی هستند.

این تغییرات حرکتی در اوایل زندگی بسیار چشمگیر هستند اما با افزایش سن و در دوران بزرگسالی متوقف نمی شوند. بزرگسالان تلاش می کنند تا مهارت های جدید را به شیوه ای جدید اجرا کنند اما به طور کلی اجرای مهارت های حرکتی اعم از جدید یا قدیمی نیازمند ایجاد یکسری از تغییرات و انطباق های جدید هستند زیرا فرد از نظر جسمی، روانی، شناختی و اجتماعی تغییر کرده است و در نهایت به صورت خلاصه باید گفت الگوهای حرکتی در طول عمر  به تبع سن، مرتب در حال تغییر هستند. مشاهده و ارزیابی چگونگی این تغییرات در طول عمر و تعیین چرایی آن ها اساس مطالعه رشد حرکتی است. جالب است بدانید که تغییرات کمی و کیفی در حرکات در دوران سالمندی نیز اتفاق می افتد که این تغییرات از چشمان متخصصان رشد حرکتی دور نمی ماند زیرا کار متخصص رشد حرکتی، مطالعه تغییرات حرکتی در طول عمر یعنی از تولد تا مرگ می باشد. به عنوان مثال ممکن است در دو مرحله از عمر یعنی کودکی و سالمندی رفتار حرکتی مشابهی دیده شود (زمان عکس العمل در کودکان و سالمندان آهسته می باشد) اما فرآیندها و یا به عبارتی عواملی که باعث مشاهده این رفتار مشابه می شود، کاملا متفاوت هستند لذا هدف متخصصان رشد این است که تغییر در رفتار حرکتی را در طول عمر مطالعه و بررسی نمایند.

متخصصان رشد حرکتی دریافته اند که رشد حرکتی در طول عمر  تحت تاثیر نیازهای خاص یک تکلیف، ویژگی های جسمانی، شناختی، و روانی فرد و شرایط محیطی که تجربه می کند، قرار می گیرد یعنی در واقع این سه عامل فرد، تکلیف و محیط با یکدیگر تبادل می کنند یعنی نه تنها تحت تاثیر یکدیگر قرار دارند (تعامل)، بلکه ممکن است توسط یکدیگر نیز تعدیل شوند (تبادل). منظور از محیط فرصت هایی برای تمرین، تشویق، انگیزش، آموزش، تجارب حرکتی، و به طور خلاصه محیط خانوادگی، اجتماعی و فرهنگی است که کودک تجربه می کند. این یادداشت مقدمه است از مجموعه یادداشت هایی که در خصوص ارتباط رشد حرکتی و کفایت و توانش اجتماعی کودکان و نوجوانان در آینده خواهیم داشت.

منابع:

Haywood, Getchel (2019). Life Span Motor Development. Human Kinetics, Inc.; Seventh edition (May 17, 2019)
Gallahue, Ozman (2006). Understanding Motor Development: Infants, Children, Adolescents, Adults. McGraw-Hill
Payne, Issacs (2017). Human Motor Development: A Lifespan Approach. Taylor & Francis