بر اساس پژوهش دانشگاه شهید بهشتی، ۶درصد ایرانیان و در بروشور کنگره ملی الکل حداقل ۱۰درصد مردم کشور تجربه یک‌بار مصرف الکل داشته‌اند.
به گزارش مجله اینترنتی مددکاری اجتماعی ایران، روزنامه شهروند نوشت: آمارهای یک مسئول قضائی نشان می‌دهد مصرف الکل پنجمین جرم کودکان و نوجوانان و حمل آن، دهمین جرم‌شان در سال ۹۴ است.
الکل و هر چه به آن مربوط می‌شود، موضوع نشستی در سالن جلسات انجمن جامعه‌شناسی دانشکده علوم اجتماعی تهران بود؛ نشستی با عنوان «مصرف الکل در ایران» با حضور جامعه‌شناسان و پزشکان. سیمین کاظمی، پزشک و جامعه‌شناس، نخستین سخنران این نشست بود. او به پژوهش‌های محدودی که در سال‌های گذشته با موضوع مصرف الکل انجام شده است، اشاره می‌کند: «پژوهشی که در دانشگاه شهید بهشتی انجام شد، نشان داد که حدود ۶درصد مردم ایران حداقل یک‌بار الکل مصرف کرده‌اند. در بروشور کنگره ملی الکل در سال ۹۴ آمده که حداقل ۱۰درصد مردم تجربه یک‌بار مصرف الکل داشته‌اند. این آمارها در شرایطی است که همواره میان آمارهای رسمی و غیررسمی تفاوت‌های زیادی وجود دارد به‌خصوص اینکه الکل غیرقانونی است و مصرف آن را اعلام نمی‌کنند در حالی که مصرف سنگین الکل در ایران بالاست.»
به گفته کاظمی، با وجود اینکه الکل به صورت قاچاق وارد می‌شود اما چرخش مالی آن سالانه حدود ۶۵۸ میلیارد تومان است. بنا به آمار ستاد مبارزه با مواد مخدر و ستاد مبارزه با قاچاق کالا، سالانه حدود ۸۰ میلیون لیتر الکل به ارزش ۷۳۰ میلیون‌دلار وارد کشور می‌شود که فقط ۲۵درصد آن کشف می‌شود. همچنین مرگ‌هایی که به واسطه رانندگی هنگام مستی اتفاق می‌افتد، یکی از موارد قابل توجه است. دادستان تهران هم اعلام کرده است که سال گذشته به حدود ۳هزار فقره پرونده رانندگی درحال مستی در تهران رسیدگی شده است.
مصرف الکل در میان کودکان از موارد دیگری است که او به آن اشاره می‌کند: «سرپرست مجتمع قضائی شهید فهمیده تهران با استناد به آمار سال ۹۴ هم اعلام کرد که نوشیدن الکل پنجمین جرم کودکان و نوجوانان از بین ۱۰ جرم این حوزه است، در حالی که حمل الکل به‌عنوان دهمین جرم آنها به شمار می‌رود. دسترسی به الکل در کشور بسیار آسان است و درحالی‌که ممنوعیت‌های قانونی و مذهبی دارد، به راحتی می‌توان الکل‌های دست‌ساز، الکل‌هایی که برخی اقلیت‌ها برای خود تهیه می‌کنند و الکل‌های خارجی در کشور پیدا کرد که قیمت آن هم زیاد است. درواقع افراد هم در طبقات پایین جامعه و هم طبقات بالا می‌توانند از الکل استفاده کنند. گرچه در تحقیقی گفته شده بود اعتیاد به مواد در سطوح پایین و اعتیاد به الکل در سطوح بالای جامعه دیده می‌شود اما این‌طور نیست و هر فردی از جامعه با توجه به پولی که می‌تواند هزینه کند از آن استفاده می‌کند.»
این جامعه‌شناس با اشاره به وظیفه داروخانه‌هایی که برای امر درمان فعال هستند، انتقاداتی را مطرح می‌کند: «متاسفانه مقداری از الکل مصرفی از طریق همین داروخانه‌ها تامین می‌شود.» او می‌گوید: «الکل استاندارد که کیفیت بالایی دارد برای طبقات بالا استفاده می‌شود اما الکل تقلبی و دست‌ساز که ضرر‌های بیشتری دارد برای طبقات پایین جامعه است که خطر بیشتری را هم متوجه آنها می‌کند؛ ضمن اینکه تنها مجازات همان ۸۰ ضربه شلاق در قانون است و فروشنده هیچ تعهدی برای محدودیت فروش به نوجوانان زیر ۱۸ سال ندارد.»
او پیوند‌های اجتماعی سست‌شده و فشارهای اجتماعی را مهم‌ترین مسأله‌ای دانست که باعث افزایش مصرف الکل شده است: «براساس تحقیقی که سال ۸۳ در دانشگاه شهید بهشتی انجام شد، حدود ۲۷,۶درصد از پسران و ۱.۱درصد از زنان یک‌بار الکل مصرف کرده‌اند. سال ۸۵ در همدان افراد ۱۲ تا ۲۵ ساله بعد از سیگار بیشترین اقبال را به الکل داشته‌اند، این در حالی است که سن بحرانی مصرف هم ۱۲ تا ۱۸سال بود. تحقیق دیگری در سال ۹۲ در دانشکده علوم اجتماعی انجام شده که نشان می‌دهد ۴۶.۸درصد دانشجویان گرایش متوسطی به الکل و ۱۳.۸درصد گرایش زیادی داشتند. سال ۹۳ در دانشگاه مازندران حدود ۶.۲درصد پسران و ۴درصد دختران نگرش مثبتی به الکل داشته‌اند. مطالعه دیگری نشان می‌دهد که ۵۹.۶درصد اعلام کردند که مصرف الکل نداشته‌اند، یعنی بیش از ۴۰درصد مصرف داشته‌اند. شیوع‌شناسی مصرف مواد در ایران در بین دانشجویان کشور نشان داده که در سال ۷۴ تا ۹۲ که شیب آمار اعتیاد ثابت بوده، الکل پس از سیگار و قلیان، دومین ماده مصرفی مورد استقبال بوده است.»
بیکاری، مشکلات خانودگی، موانع مراقبت‌های بهداشتی، دیگرکشی، تجاوز و تصادفات رانندگی از مواردی است که این جامعه‌شناس، در گروه پیامدهای فردی و اجتماعی از آنها نام میبرد: «وجود ممنوعیت‌های مذهبی و قانونی الکل در کشور ما، ایران را از سایر کشورهای دنیا متمایز می‌کند. ما در ایران با مصرف الکل به‌عنوان یک کج‌روی و یک بیماری مواجه هستیم؛ بنابراین باید نگاه پزشکی، روانشناختی و جامعه‌شناسی به آن داشته باشیم که متاسفانه کمترین توجه از سوی جامعه‌شناسی به این موضوع می‌شود. واقعیت این است که در حوزه مصرف الکل ما با نوعی رهاشدگی مواجه هستیم حتی در حوزه پزشکی هم توجه زیادی به این مسأله نشده است.»
کاظمی با اشاره به اینکه در دو حوزه پیشگیری و درمان هیچ اقدامی انجام نشده، می‌گوید: «قرار بود کلینیک‌های ترک الکل ایجاد شود اما فقط کلینیک مرکز ملی مطالعات ایران با امکانات بسیار محدود برای درمان فعال است؛ در حالی که نیروی انتظامی از وجود حداقل ۲۰۰هزار الکلی خبر داده است و عجیب اینکه برای درمان تنها باید به همان یک مرکز مراجعه شود. از سوی دیگر قرار بود مسئولیت مصرف الکل به بهزیستی سپرده شود اما متاسفانه آنها هم از زیر بار پذیرش مسئولیت شانه خالی می‌کنند؛ بنابراین این رهاشدگی و غفلت‌ها ضرورت توجه به این حوزه را بیشتر می‌کند.»
مسمومیت با متانول زنگ خطر بود
علیرضا نوروزی، روانپزشک، هم یکی دیگر از سخنرانان این نشست بود که در این باره توضیح می‌دهد: «در کشور ما تا حدی توجه به این موضوع متعاقب بروز بعضی از موارد همه‌گیری توده‌ای مسمومیت با متانول در بعضی از شهرهای ما اتفاق افتاد. درواقع این افراد کسانی نبودند که بخواهند خودشان را با متانول که یک الکل چوب و سمی است و عوارض جدی دارد، مشغول کنند. در روزهای تعطیل که معمولا تقاضا برای مصرف الکل بالا می‌رود، افرادی که در شبکه غیرقانونی الکل فعالیت می‌کردند، الکل چوب یا متانول را عرضه می‌کردند و عوارضی جدی مثل تاری دید، نارسایی کلیه، نابینایی و حتی مرگ‌ومیر دیده شد که زنگ خطری بود برای سیستم سلامت عمومی که لازم است سیستم بهداشتی به این مسأله بیشتر بپردازد.»
او به اهمیت ترتیبی سه شاخص حجم، الگو و کیفیت در مصرف اشاره کرد: «در مورد کیفیت در مصرف الکل گزارش‌هایی در کشورمان وجود دارد؛ الگوی مصرف در کشور ما کافی نیست، مصرف افراطی الکل به‌صورت مصرف بیش از ۶۰ گرم الکل در یک نشست و نوبت مصرف تعریف می‌شود، ۶۰ گرم الکل از مشروبات تقطیری تقریبا ۶ قوطی آبجو می‌شود، کسی که بیش از این مصرف کند، خطر مسمومیت و تصادفات و پرخاشگری دارد. نهایتا حجم مصرف یا سرانه مصرف الکل، با حجم الکل خالص مصرفی که جمعیت بالای ۱۵سال یک کشور استفاده می‌کنند، محاسبه می‌شود که در ایران خیلی پایین است.»
نوروزی می‌گوید: «این نقشه سازمان بهداشت جهانی است که حجم الکل خالص مصرفی است که تمام جمعیت بالای ۱۵سال آن کشور استفاده می‌کنند که برای دنیا محاسبه شده است. البته این محاسبات خیلی تخمینی است؛ اما تخمین کلی می‌دهد که مناطقی که بالاترین مصرف الکل را دارند، در اروپای شرقی و روسیه هستند که سرانه مصرف الکل بالای ۱۲.۵ لیتر الکل خالص است. قطعا در منطقه غرب آسیا و شمال آفریقا پایین‌ترین مقدار سرانه مصرف الکل گزارش شده است. از لحاظ نوع الکل مصرفی هر چقدر مقدار حجم خالص مصرف، از الکل‌های تخمیری باشد، آسیب‌ها کمتر است و اگر از الکل‌های تقطیری باشد، آسیب‌ها بیشتر است.»
مسأله پنهان را نمی‌توان آمارگیری کرد
حسین دژاکام، دبیر کنگره ۶۰ هم در این نشست به زمینه‌های بروز اعتیاد اشاره کرد: «اگر بستر جامعه مساعد باشد، مصرف الکل و اعتیاد زیاد رشد می‌کند؛ اگر هم مساعد نباشد رشد نمی‌کند. ضمن اینکه مصرف الکل یک مسأله پنهان است و مسأله پنهان را نمی‌توان آمارگیری کرد. درست کردن الکل بسیار راحت است اما حشیش و تریاک را نمی‌توان درست کرد؛ به همین دلیل مصرف آن هم راحت‌تر است.»
