مصاحبه با رئیس کمیته مستقل مبارزه با مواد مخدر مجمع تشخیص مصلحت نظام | آمار واقعی معتادان در کشور چند میلیون نفر است؟
وبسایت تخصصی مددکاری اجتماعی ۲۰۱۵ : کاغذهای همراهش پر از آمار است؛ آمار و ارقامی که براساس تحقیقات علمی به دست آمده است. به آمار بیش از چهار میلیون نفری معتادان در کشور اشاره می‌کند و آمارسازی‌هایی که در دولت قبل صورت گرفت و در پیشبرد اهداف مبارزه با مواد مخدر خلل ایجاد کرد. از افزایش مصرف مواد مخدر صنعتی می‌گوید و از اعدام‌هایی که ۹۰ درصدشان بازدارندگی نداشته است. او آمارهایی هم از این اعدام‌ها ارائه می‌دهد و در آخر می‌خواهد این آمار منتشر نشود.
علی هاشمی، رئیس کمیته مستقل مبارزه با مواد مخدر مجمع تشخیص مصلحت نظام در آستانه روز جهانی مبارزه با مواد مخدر در گفت‌و‌گویی مفصل به اعتیاد و قاچاق مواد مخدر اشاره کرد.
شاید بتوان گفت نبود آمار دقیق در مورد تعداد معتادان، دلیل آن است که برنامه‌های ستاد مبارزه با مواد مخدر، آن‌طور که باید و شاید کارساز نباشد؛ آمار اصلی معتادان در کشور چه میزان است؟
سال ۱۳۶۶ در بین ۵۰ میلیون جمعیت، دو میلیون معتاد وجود داشت. این آمار در سال ۱۳۸۳ در بین ۶۸ میلیون نفر جمعیت، به ۵/۲ میلیون معتاد و یک میلیون و ۲۶۰ هزار مصرف‌کننده تفننی رسید که در مجموع سه میلیون و ۷۶۰ هزار نفر بودند. این آماری بود که تا قبل از سال ۸۵ اعلام می‌شد، اما این آمار در دولت به یک‌باره به ۷۵۰ تا ۸۰۰ هزار نفر در جمعیت ۷۰ میلیونی کاهش یافت. در همین سال‌ها بود که دستکاری آمار باعث شد، تمام فعالیت‌های گذشته ستاد، تحت‌الشعاع قرار گیرد. آخرین آماری که از تعداد معتادان اعلام شد در سال ۱۳۹۰ بود که در بین جمعیت ۷۵ میلیونی، یک میلیون و ۳۳۰ هزار معتاد اعلام شد. متاسفانه آمارسازی در حوزه اعتیاد در پیشبرد اهداف مد نظر برای مبارزه با مواد مخدر خلل وارد کرده است.
سال ۸۲ در مصاحبه‌ای اعلام کرده بودید که زنگ خطر استفاده از مواد صنعتی به صدا در آمده است، آیا این اخطار جدی گرفته شده و باعث شده است آمار مصرف‌کنندگان در کشور کاهش پیدا کند؟
متاسفانه نه‌تنها آمار کاهش پیدا نکرده، بلکه شاهد افزایش چشمگیر مصرف‌کنندگان و کاهش قیمت مواد مخدر صنعتی بوده‌ایم. سال ۸۴ آماری که خودم به‌عنوان دبیرکل و جانشین رئیس ستاد مبارزه با مواد مخدر تحویل دولت نهم دادم، حاکی از این بود که ۸ تا ۱۰ هزار نفر مصرف‌کننده مواد مخدر صنعتی در کشور وجود دارد. همان سال قیمت هر کیلو شیشه ۱۶۸ تا ۱۷۲ میلیون تومان بود. این آمار بعد از تمام شدن دوره دولت دهم در سال ۹۲ به ۳۳۰ هزار مصرف‌کننده افزایش یافت، اما قیمت هرکیلو شیشه به ۱۲ میلیون تومان رسید و سوالی که اینجا پیش می‌آید این است که در این سال‌ها همه کالاها ۱۰ برابر گران‌تر شد، چطور مواد مخدر صنعتی ۱۵ برابر ارزان‌تر شده است؟ همین آمار نشان می‌دهد موضوع مبارزه با مواد مخدر به کلی رها شده بود و در اولویت نبود.
سهم مواد مخدر و اعتیاد در جرائم متفاوت به چه صورت است؟
متاسفانه اعتیاد نقش پررنگی در بسیاری از جرائم دارد. آمارها نشان می‌دهد ۹۵ درصد درگیری‌هایی که صورت می‌گیرد، ۹۵ درصد گروگانگیری‌ها، ۶۷ درصد زندانیان به‌طور مستقیم و غیر مستقیم، ۶۵ درصد همسرآزاری‌ها، ۵۵ درصد طلاق، ۳۰ درصد کودک‌آزاری‌ها، ۲۵ درصد قتل‌ها، ۲۳ درصد نزاع‌ها، ۲۰ درصد جرائم منکراتی، ۱۷ درصد تصادفات جاده‌ای و ۱۰ درصد جرائم مالی به دلیل اعتیاد است. بنابراین می‌توانیم با ارائه راهکارهای درست و پیشبرد راهبرد کاهش آسیب به سمت مدیریت و مهار این آسیب‌ها حرکت کنیم.
آمار واقعی معتادان در کشور چند میلیون نفر است؟
دوست ندارم سیاه‌نمایی کنم، اما براساس شیوع‌شناسی اعتیادی که خود ستاد در سال ۹۰ انجام داده است آمار چهار میلیون مصرف‌کننده( با احتساب تفننی‌ها) در کشور حقیقت دارد، اما رئیس دولت وقت اجازه اعلام نتایج آن را نداد. حتی آمار کارتن‌خواب‌ها که اعلام می‌کنند تنها ۵۰۰ زن کارتن‌خواب در تهران داریم حقیقت ندارد.
اعدام قاچاقچیان مواد مخدر تاکنون در کشور اجرا می‌شود؛ نظرتان را در مورد این مجازات بگویید.
طبق پژوهش‌ها و برآورد‌های عملی تاثیر اعدام در کاهش عرضه، تولید و پخش مواد مخدر بسیار ناچیز بوده است. محققان و جامعه شناسان و حتی دست‌اندرکاران بر این باورند که اعدام‌ها به تناسب هزینه‌هایی که برای کشور داشته، بازدارندگی نداشته است.
روند اعدام‌ها سال‌هاست که انجام می‌شود. واقعا اگر این روش کارساز بود چرا میزان مصرف و کشفیات مواد مخدر روزبه‌روز افزایش پیدا کرد و از آن بدتر سن اعتیاد کم شد؟ اعدام‌هایی که ۹۰ درصد آن بازدارندگی نداشته است، زیرا بیشتر افرادی که اعدام می‌شوند قاچاقچیان اصلی نیستند؛ بلکه افرادی هستند که به دلیل شرایط بد اقتصادی – اجتماعی دست به جا به جایی مواد مخدر می‌زنند و در واقع حمل‌کننده و نگهدارنده و توزیع‌کننده خرد هستند. چندسال پیش زوج جوان دکتری که در دانشگاه زاهدان درس می‌خواندند روی هم رفته یک کیلو و نیم تریاک بلعیده بودند که در تهران دستگیر شدند. هر دو نفر این افراد گفته بودند به دلیل شرایط بد اقتصادی و اینکه نمی‌توانستند هزینه زندگی و تحصیل‌شان را تامین کنند دست به این کار زده‌اند.
چه راهکاری برای کاهش اعدام‌ها دارید؟
اینکه بگویم اعدام‌ها را در حوزه مواد مخدر به‌طور کلی حذف کنند درست نیست، اما اگر تنها قاچاقچیان مسلح، قاچاقچیان بزرگ یا کسانی را که بار اول‌شان نیست که محموله‌های بزرگ را جا به جا می‌کنند، اعدام کنند همین امر باعث می‌شود ۹۵ درصد اعدام‌ها کاهش پیدا کند. به نظر من اینکه مجموعه معتادها و خانواده‌هایشان را در چارچوب قانون ماده ۵ زیر پوشش قرار بدهیم، بهترین راه برای کاهش معتاد و اعدام است. بین قاچاقچی و مصرف‌کننده، اتفاقات زیادی مانند درگیری مسلحانه، دستگیری، زندان، اردوگاه و… می‌افتد. ما باید مسیر را تغییر بدهیم و مصرف معتادها را به شکل منسجم از طریق تولید داروهای ارزان قیمت و نگهدارنده و درمان‌کننده تامین کنیم. در اصل باید معتادها را زیر پوشش خود قرار بدهیم. نباید اجازه دهیم معتادها زیر نظر مافیای مواد مخدر قرار گیرند. ۱۰سال پیش طرح کاشت «شقایق الی‌فرا» با هدف مدیریت مصرف تصویب شد، اما هنوز این طرح اجرا نشده است در صورتی که اگر ۱۰سال پیش طرح تولید مواد مخدر در داخل انجام شده بود، قطعا وضعیت اعتیاد بهتر بود.
تولید تریاک در داخل چه فوایدی دارد؟ آیا این کار باعث نمی‌شود، این شائبه به وجود بیاید که ایران تولید‌کننده مواد مخدر شده است؟
کشورهایی که می‌خواهند تریاک تولید کنند، باید از سازمان ملل مجوز داشته باشند. ما این مجوز را در گذشته داشتیم و بعد از معدوم کردن زمین‌ها مجوز از بین رفت. کشورهای تولید‌کننده باید زیر نظر سازمان ملل و به اندازه نیازشان تولید کنند. تولید تریاک در داخل باعث می‌شود بتوانیم قرص و شربت تریاک تولید کنیم و مصرف معتادان را تحت کنترل قرار دهیم. از آن مهم‌تر می‌توانیم به درمان افراد کمک کنیم و از بالا رفتن دوز مصرف و قیمت مواد هم جلوگیری کنیم. البته در سیاست‌های کلی برنامه ششم تحت عنوان «مدیریت مصرف» به ستاد ابلاغ شد که امیدوارم حداقل طی ۵ سال آتی این راهبرد عملیاتی شود و به مهار اعتیاد کمک کند.
آخرین آمار کشفیات مواد مخدر چقدر است؟ آیا این کشفیات توانسته به کاهش مصرف مواد مخدر کمک کند؟
آمارهای رسمی اعلام می‌کند که از سال ۵۸ تا ۹۳ در مجموع ۱۱۲ هزار تن تریاک خالص در افغانستان تولید شده است، که از این آمار تنها ۵/۱۰ درصد (معادل تریاک) کشف شده است. خود این آمار نشان می‌دهد شیوه مبارزه با مواد مخدر ما در تمام این سال‌ها همه‌جانبه نبوده است. از سال‌های ۷۵ به تدریج راهبرد کاهش تقاضا در دستور کار قرار گرفت و الان باید اولویت اصلی باشد، به‌ویژه در بعد پیشگیری.
30هزار درگیری مسلحانه، تعداد زیادی اعدامی، چهار هزار شهید، ۱۵ هزار مجروح و ۱۰ میلیون دستگیری، خسارت‌ها و هزینه‌هایی است که در تمامی این سال‌ها در راه مبارزه با مواد مخدر به ما وارد شده است و در برابر این هزینه‌ها تنها ۱۰ درصد کل مواد کشف شده است. واقعا این شیوه مبارزه به چه قیمتی است؟
آیا با برپایی خانه‌های امن تزریق موافق هستید؟
خانه‌های امن تزریق درست مانند تولید تریاک داخلی است؛ زمانی که معتادان تزریقی زیر نظر مسئولان و با سرنگی که به آنها داده می‌شود تزریق کنند این کار باعث می‌شود جلوی شیوع بیماری ایدز و دیگر بیماری‌هایی که از طریق تزریق با سرنگ آلوده انتقال پیدا می‌کند، گرفته شود. متاسفانه این طرح هنوز تصویب نشده است و هرچه دیرتر تصویب شود میزان مبتلایان به ایدز بیشتر می‌شود.
سالانه چند تن مواد مخدر در کشور مصرف می‌شود و اینکه در مقایسه با گذشته الگوی مصرف چه تغییری کرده است؟
آمارهای رسمی حاکی از آن است که سالانه ۶۰۰ تن مواد مخدر سنتی در کشور مصرف می‌شود. البته آمار غیر‌رسمی این رقم را تا هزار و ۵۰۰ تن در سال با ناخالصی‌های زیاد برآورد می‌کند. همچنین در چهار سال اخیر سالانه به‌طور میانگین حدود ۶۰ تن مواد مخدر صنعتی در کشور مصرف شده است که گرایش جوانان به مصرف مواد مخدر صنعتی نشان‌دهنده تغییر الگوی مصرف مواد است. از بیش از ۱۲ سال پیش در مورد تغییر الگوی مصرف و اینکه اگر افراد به سمت مصرف شیشه کشیده شوند چقدر می‌توانند به خود و جامعه‌شان آسیب برسانند، هشدارهایی داده شده است اما همان سال‌ها این صحبت‌ها و پیش‌بینی‌ها جدی گرفته نشد. در حال حاضر هم این تغییر الگو از مواد سنتی به صنعتی جدی گرفته نمی‌شود و هر سال میزان مصرف‌کنندگان افزایش پیدا می‌کند. متاسفانه مصرف مواد صنعتی در بین زنان بیشتر از مردان است. براساس آمار سال ۹۰ بیش از هشت درصد جمعیت ۱۵ تا ۴۵ ساله در تهران حداقل یک‌بار مصرف شیشه را تجربه کرده‌اند که ۴/۱۳ درصد این مصرف‌کننده‌های خانم بوده‌اند.
ارزیابی نهایی شما برای مقابله موثر نظام با معضل اعتیاد چیست؟
برای مقابله موثر نظام با معضل مواد مخدر، راهکارهای متعددی می‌توان پیشنهاد داد. تشکیل فراکسیون مقابله با اعتیاد در مجلس شورای اسلامی، تشکیل کارگروهی برای مقابله با اعتیاد در شوراهای اسلامی برای هماهنگی میان دستگاه‌های مختلف، کمک سازمان‌های مردم نهاد و شهروندان برای مقابله با اعتیاد و ایجاد مکانیسمی برای تشویق و توبیخ مدیرانی که در حوزه‌های مرتبط با مواد مخدر فعال هستند، به‌گونه‌ای که میان مدیرانی که برای مقابله موثر با مواد مخدر فعالانه تلاش می‌کنند و دیگر مدیران ضعیف باید تمایز باشد، از جمله راهکارهای موثر در این زمینه است.
اولویت‌بندی بودجه مبارزه با مواد مخدر از سوی ستاد و تخصیص آن به دستگاه‌های مرتبط با توجه به حوزه ماموریت‌‌شان و همچنین تعیین شیوه‌های کارآمدی برای نظارت بر هزینه‌کرد بودجه از دیگر پیشنهادهای جدی برای مقابله موثر و نظام‌مند با معضل مواد مخدر است. با توجه به دغدغه مقام معظم رهبری در مقابله جدی با آسیب‌های اجتماعی که بر همین اساس در طول چند ماه اخیر چند جلسه مهم نیز برای این منظور در محضر ایشان تشکیل شده است، این کمیته آمادگی خود را برای هرگونه همکاری با ستاد و دستگاه‌ها در جهت اجرای سیاست‌های کلی و نظارت بر حسن اجرای سیاست‌ها، اعلام می‌کند.
منبع: روزنامه فرهیختگان
