رهایی از اعتیاد؛ معتادان بهبودیافته

رهایی از اعتیاد معتادان بهبودیافته:  معتادان معنی و مفهوم بهبودی و رهایی از بیماری اعتیاد را نمی دانند و به اشتباه تصور می کنند که واژه هایی نظیر ترک اعتیاد و بهبودی از اعتیاد تنها به معنای قطع مصرف مواد مخدر است. اما برای اینکه بهبودی ما موثر بوده و با موفقیت همراه شود باید جنبه های مختلفی از زندگی معتاد را نیز در بر گیرد.  در این قسمت؛ دربارۀ مفهوم واقعی بهبودی از بیماری اعتیاد  و راهکارهی حمایتی ارائه شده است.

• چهار جنبۀ بهبودی
• اصول بهبودی موثر

رهایی از اعتیاد معتادان بهبودیافته

بیماری اعتیاد بر تمام جنبه های زندگی ما تاثیر می گذارد. این بیماری بر خلاف بیماری های مزمن دیگر نه تنها به جسم و بدن ما، به روح و روان و سایر جنبه های معنوی زندگی ما نیز آسیب می رساند. توصیف کردن مفهوم صحیح بهبودی از اعتیاد کار چندان ساده ای نیست. اما در سال ۲۰۱۰ میلادی ادارۀ خدمات  مواد مخدر و بهداشت روانی ایالات متحده آمریکا  شرحی از بهبودی ارائه داد که نشان دهنده تجربیات کسانی است که خود را از چنگ اعتیاد به مواد مخدر و یا اعتیاد های رفتاری نجات داده اند. تعریف مورد توافق  بهبودی که این اداره آن را ارائه داده است به شرح زیر است:
” بهبودی از اعتیاد فرایندی است که طی آن تغییراتی در فرد معتاد ایجاد می شود، به طوری که باعث به دست آوردن سلامتی، رفاه، و آسایش زندگی شده و وی سعی می کند تا همه امکانات و قابلیت های بالقوه خود را به دست آورد.
”چهار جنبه بهبودیبهبودی کامل و موثر از بیماری اعتیاد باید چهار جنبه مهم از زندگی ما را  در بر گیرد. این چهارجنبه عبارتند از:
۱. تندرستی: ما به عنوان یک معتاد باید با غلبه بر بیماری اعتیاد، سلامت و تندرستی خود را باز یافته و در فضا و محیطی که هم از لحاظ فیزیکی و هماز لحاظ  احساسی از امنیت و سلامت لازم برخوردار است زندگی کنیم.
۲. خانه: ترک اعتیاد و بهبودی از آن به این معنی است که از مکانی امن و با ثبات برای زندگی برخوردار شویم.
۳. هدف و انگیزه: بهبودی و رهایی از اعتیاد به معنای داشتن فعالیت های معقول و مثبت روزانه همچون کار کردن، رفتن به مدرسه یا دانشگاه، انجام فعالیت های داوطلبانه، رسیدگی به خانواده ، کسب درآمد و استقلال ، مشارکت در جامعه و… می باشد.
۴. جامعه:  بهبودی از اعتیاد به معنی داشتن روابط سالم  و مشارکت در گروه ها و سطوح مختلف اجتماع، به منظور بهره مند شدن از  حمایت، دوستی و محبت آنان می باشد.
اصول بهبودی موثراصولی که ما را به سوی بهبودی موثر و واقعی هدایت می کندعبارتند از:
۱. پذیرش
سفر ما به سوی بهبودی با امیدواری و پذیرش این موضوع که ۱۲ قدم راه حل مشکل ما بوده و با استفاده از این ابزار ما می توانیم به صورت روزانه در بهبودی به سر ببریم آغاز می شود. در بسیاری از مواقع می توان امید به بهبودی و رهایی از اعتیاد را از طریق انجمن های ۱۲ قدمی و مشاهدۀ سایر کسانی که با استفاده از همین روش در بهبودی به سر می برند، به دست آورد. ما به این نتیجه می رسیم که بیمار هستیم و قصد داریم تدابیر لازم برای بهبودی از اعتیاد را اتخاذ کنیم. همین قدم کوچک یعنی پذیرش بیماری اعتیاد و امیدوار بودن به بهبودی، با توجه به تجربیات معتادان در حال بهبودی، شهامت و اراده لازم  برای  کارکرد ۱۲ قدم را در اختیار ما قرار می دهد. سرانجام تصمیم می گیریم تا همه جنبه های زندگی خود را مورد توجه قرار داده و در پرتو تلاش های خود، زندگی طبیعی و سالمی که از آن محروم  بوده ایم را مجددا به دست آوریم. پذیرش بیماری اعتیاد و امید به یافتن راه حلی برای بهبودی از آن در واقع رمز و کلید موفقیت در سفر به سوی بهبودی محسوب می شوند.
۲. مسئولیت ما
به دست گرفتن ادارۀ زندگی از جمله اصول بنیادین بهبودی است. به محض اینکه پذیرفتیم از یک بیماری مزمن رنج   می بریم، و مسئولیت بهبودی خودمان را بر عهده بگیریم، در واقع مسیر صحیح برای دستیابی به هدف نهایی خود را یافته ایم. تصمیم گیری درباره ایفای نقش  در انتخاب و همکاری با موسسات و افرادی که در مسیر بهبودی به ما کمک می کنند، احساس قدرت و داشتن اراده را در ما زنده می کند. بدین ترتیب می توانیم اختیار زندگی خود را در دست گرفته و خودمان آن را کنترل و هدایت کنیم.
۳. حمایت انجمن ها
حمایت انجمن های ۱۲ قدمی نقشی بسیار با ارزش و حیاتی در ترک اعتیاد و بهبودی ما ایفا می کند. معتادانی که در جلسات انجمن ها شرکت می کنند، یکدیگر را تشویق کرده و با به اشتراک گذاشتن تجربیاتشان به یکدیگر کمک کرده و از هم حمایت می کنند. این جنبه از جلسات انجمن های گمنام نقشی بسیار موثر و حیاتی در مسیر بهبودی اعضایش ایفا می کند. ما برای رهایی از چنگال بیماری اعتیاد که قدرت آن فراتر از قدرت تک تک ما است؛ به کمک دیگران نیاز داریم. مطالعات و بررسی ها نشان می دهد معتادانی که در جلسات انجمن ۱۲ قدمی شرکت می کنند؛ از امتیازهایی چون بهبود عملکرد، بهبود فعالیت های اجتماعی، بهتر شدن وضعیت مالی و خانوادگی، و بهبود وضعیت روانی برخوردار می شوند. عمل کردن طبق برنامه ۱۲ قدم با برخورداری از حمایت انجمن، ما را قادر می سازد تا زندگی روحانی و معنوی فعالی داشته باشیم و از اعتماد به نفس  و استقلال بیشتر برخوردار شویم.یکی دیگر از عواملی که به ما در روند  بهبودی کمک می کند؛ همراهی و مشارکت  با کسانی است که باور دارند که ما قادر هستیم و می توانیم بهبود پیدا کنیم. علاوه بر دیگر معتادان در حال بهبودی که در انجمن های ۱۲ قدمی هستند؛ افراد دیگری چون اعضای خانواده، مددکاران، انجمن ها و گروه های مذهبی و عقیدتی، و افراد و اقشار دیگر نیز می توانند نقش بسیار مهمی در بهبودی ما بازی کنند. از طریق چنین روابطی است که ما در خود احساس تعلق خاطر، توانمندی و اقتدار خواهیم کرد.
۴. فرآیند بهبودی
هر یک از ما نیازها، توانمندی ها، اهداف، فرهنگ و گذشته خاص خود را داریم و همین عوامل بر روی چگونگی ترک اعتیاد و بهبودی ما تأثیرگزارهستند. برخلاف بیماری های دیگر، اعتیاد را نمی توان با داروهایی که یک پزشک برای “درمان ” در اختیار بیماران خود قرار می دهد معالجه  نمود. اعتیاد، هر کدام از ما را به شکلی متفاوت مبتلا کرده و جنبه های  مختلفی از زندگی ما را تحت تاثیر قرار داده است. به همین دلیل برای اینکه بهبودی ما با موفقیت همراه شود نیز باید جنبه های  مختلفی از زندگی ما که بر اثر اعتیاد آسیب دیده اند مورد توجه قرار گرفته و سامان پیدا کنند. برای مثال، اعتیاد سبب می شود تا برخی به سوی جرم و جنایت کشیده شده و مشکلات قانونی پیدا کنند و برخی نیز به مشکلات مالی  و یا روحی و روانی  دچار شوند. توجه و رسیدگی به  این گونه مشکلات باید جزئی از برنامه و فرایند بهبودی ما باشد، تا مطمئن شویم که بار دیگر  مصرف را از سر نخواهیم گرفت ؛ چرا که ما معتادان معمولا برای کنارآمدن با مشکلات زندگی مجددا به مصرف مواد مخدر روی می آوریم. خوشبختانه برنامه ۱۲ قدم به ما کمک می کند تا علاوه بر غلبه بر بیماری اعتیاد، ابزار لازم   برای مقابله با مشکلات زندگی را نیز به دست آوریم.
ترک اعتیاد و بهبودی از بیماری اعتیاد حالت و فرایندی ثابت و خطی نیست که از نقطه ای شروع شده و سرانجام به نقطه  پایان که بهبودی کامل است ختم شود. این بدین معنا است که ما هیچگاه به طور کامل از بیماری اعتیاد بهبودی نمی یابیم بلکه همچون سایر بیماری های مزمن می توانیم با استفاده از ابزار ۱۲قدم، آن را به صورت روزانه متوقف کنیم. بسیاری از ما معتادان در فرایند بهبودی با فراز و نشیب و مشکلات مختلفی روبرو می شویم و ممکن است بارها لغزش نموده و مجددأ تصمیم به ترک آن بگیریم. در واقع لغزش نکات تازه و آموزنده ای را درباره بیماری اعتیاد در اختیار ما قرار می دهد. از سرگرفتن مصرف مواد مخدر در حالی که ما در مسیر دست یابی به بهبودی گام بر می داریم به معنی شکست محسوب نمی شود و به این معنی نیست که ما درمان ناپذیر هستیم  و هیچگاه شفا پیدا نخواهیم کرد. پایه و اساس بهبودی ما بسیار ساده است: قطع مصرف مواد مخدر وانجمنی متشکل از دوستانی که می توانند از ما در مسیر بهبودی حمایت کنند.
۵. همه جنبه های زندگی
بهبودی واقعی و موثرزمانی است که همه جنبه های زندگی ما را دربر گرفته باشد یعنی اینکه همه جنبه های رفاه و آسایش ما را مورد توجه قرار دهد. در برنامه های ۱۲ قدم به معتادانی که در جلسات بهبودی شرکت می کنند؛ گفته می شود که اعتیاد به مواد مخدر تنها یکی از علائم  بیماری ما است. مهم این است که معتاد در حال ترک بتواند نشانه های بهبودی را در دیگر جنبه های زندگی خود نیز مشاهده و احساس کند. سر انجام اینکه در راه بازسازی، همه جنبه های زندگی خود که اعتیاد آنها را به ویرانی کشانده است را نیز مورد توجه قرار دهد. به عبارت دیگر، برای دستیابی به بهبودی واقعی ، به مرحله ای   می رسیم که باید همه آنچه بر اثر اعتیاد از دست داده ایم، از روابط خانوادگی گرفته تا شغل، تحصیلات، سلامتی، معنویت، خلاقیت، شبکه دوستان، مشارکت در فعالیت های اجتماعی و همه عوامل و عناصری که نشان دهنده یک زندگی سالم و طبیعی است، را به تدریج باز پس بگیریم.
۶. کمک متخصصان
بهبودی موثر باید آن دسته از مسائل و مشکلات زندگی ما را که خود عاملی برای مبتلا شدن ما به اعتیاد بوده اند را نیز مورد توجه قرار دهد. از جمله چنین عواملی می توان به مسائل روانی، آسیب های اندوه بار روحی و افسردگی اشاره کرد. تجربه آسیب های روحی و روانی ناگوار همچون آزارهای جسمی،  سوء استفاده های جنسی، خشونت های خانوادگی، جنگ و سایر فجایع در اغلب موارد عواملی هستند که فرد را به استفاده از مشروبات الکلی یا مصرف مواد مخدر هدایت کرده و به سلامت روانی وی آسیب می رسانند . باید توجه داشت که هر یک از بیماری ها و مشکلاتی که به آنها دچار شده ایم باید به طور جداگانه مورد بررسی قرار گرفته  و برای درمان آنها از کمک های مناسب برخوردار شویم.
برخی از ما ممکن است برای سم زدایی یا درمان دیگر بیماری های جسمی یا روانی به کمک افراد حرفه ای و متخصص نیاز داشته باشیم. باید به این نکته مهم توجه داشت که برنامه ۱۲ قدم نیز با محدودیت هائی همراه است و نمی توان آن را به عنوان درمان پزشکی یا روانپزشکی به شمار آورد. برای مثال، اگر شما از ناراحتی قند خون یا دیابت رنج می برید کارکرد برنامه ۱۲ قدم نمی تواند شما را درمان کند، اما اصول مربوط به این برنامه می تواند به شما برای کنار آمدن با این بیماری و تحمل آن کمک کند. برای درمان دیابت باید به متخصص مربوطه مراجعه کنیم. رعایت این نکات و مسائل برای بهبودی ما ضرورت دارد، چراکه در نهایت این خود ما هستیم که مسئولیت توجه و مراقبت از خود را بر عهده داریم. در جلسات انجمن های ۱۲ قدم معمولا این سؤال با افراد در میان گذاشته می شود: آیا حاضر هستید که برای بازیابی سلامت روانی خود هر کاری را که لازم باشد انجام دهید؟ برای مثال آیا حاضر هستید که برای درمان ناراحتی ها یا بیماری های دیگر خود به غیر از اعتیاد، به روانپزشک یا پزشکان متخصص مراجعه کنید
منابع ؛
۱-کتاب لغزش اعتیاد
۲-کتاب خانواده معتاد
۳-کتاب بهبودی ۱۲قدم
۴-مجله انجمنهای حمایت کننده از معتادان
۵-کتاب خاطرات مواد مخدر
۷-کتاب رهنما ورهجو

دکتر همایون قسمتی
مددکار اجتماعی
از سری مقالات سومین کارزار رسانه ای مددکاران اجتماعی ایران