خودکشی ۱۷ دانش‌آموز در سال تحصیلی گذشته | گفتگوی اختصاصی با معاون امور متوسطه وزیر آموزش و پرورش
«علی زرافشان»، معاون امور متوسطه وزیر آموزش و پرورش را خیلی‌ها به‌عنوان مرد آرام بزرگترین وزارتخانه ایران می‌شناسند؛ معاون صریحی که تا آمار دقیق نداشته باشد درباره موضوعی اظهارنظر نمی‌کند و حالا سه سالی می‌شود که بعد از روی کار آمدنش در وزارت آموزش و پرورش، نامش با اخبار مربوط به دانش‌آموزان بازمانده از تحصیل و بیرون مدرسه گره خورده است. او حالا و در گفت‌وگو با «شهروند» از آخرین آمارها در این‌باره می‌گوید و برای نخستین‌بار در میان مسئولان وزارت آموزش و پرورش آمار دقیق دانش‌آموزانی را که در سال تحصیلی گذشته خودکشی کردند، ۱۷ نفر اعلام می‌کند.
آقای مهندس، آخرین وضع ثبت‌نام‌های مدارس به چه شکل است؟
در حال حاضر هنوز ثبت‌نام‌ها ادامه دارد و امسال برای جمع‌بندی دقیق‌تر تا پایان مرداد دانش‌آموزان وقت دارند که در مدارس ثبت‌نام کنند.
یعنی امسال مانند سال‌های قبل، مهلت ثبت‌نام تا پایان آبان نیست؟
دانش‌آموزانی که شرایط خاص دارند، جابه‌جایی محل سکونت دارند یا با تأخیر ثبت‌نام می‌کنند، می‌توانند تا شروع سال تحصیلی ثبت‌نام کنند.
آخرین آمار ثبت‌نامی‌ها چیست؟ در مقاطع مختلف چه تعداد دانش‌آموز ثبت‌نام کرده‌اند؟
با توجه به این‌که سامانه سناد امسال راه‌اندازی شده و تغییراتی داشته است، هنوز آمار دقیق به دست ما نرسیده است اما تا الان دو‌میلیون و ۳۸۰هزار و۵۱۱ دانش‌آموز ثبت‌نام کرده‌اند.
در همه مقاطع؟
بله در دوره ابتدایی، متوسطه اول و دوم. اما اینها دانش‌آموزانی‌اند که اطلاعات‌شان وارد سامانه سناد شده است.
چرا آن‌قدر کم؟ اینها دانش‌آموزانی‌اند که ثبت‌نام کرده‌اند و نامشان وارد سامانه سناد شده است؟ یعنی هنوز تعدادی هستند که نامشان وارد این سامانه نشده است؟
بله، اینها کسانی‌اند که اطلاعات‌شان وارد سامانه سناد شده است. به این دلیل که این سامانه تازه یک هفته است که راه‌اندازی شده، هنوز به‌طور کامل اطلاعات ثبت‌نامی‌ها وارد آن نشده است. قبلا از خرداد که ثبت‌نام شروع می‌شد، سامانه باز بود و اطلاعات به‌طور روزانه به دست ما می‌رسید اما امسال چون باید تغییراتی با توجه به دستورالعمل‌های جدید وزارت آموزش و پرورش در آن اعمال می‌شد، تازه یک هفته است که این سامانه راه‌اندازی شده است. این دو‌میلیون اطلاعات‌شان وارد سامانه شده است و تا کامل انجام نشود، نمی‌توان رقم دقیق ثبت‌نامی‌ها را درآورد.
آقای مهندس در یک‌سال گذشته خودکشی‌های متوالی دانش‌آموزان خیلی خبرساز شد و البته تعدادشان هم کم نبود. معاون پیشگیری از جرم قوه قضائیه چند روز پیش گفت که ۱۳ نهاد و وزارتخانه دست‌به‌دست هم داده‌اند تا در این‌باره اقداماتی را انجام دهند. آموزش و پرورش هم جزو این تعداد است؟
قطعا هست. دفتر پیشگیری از آسیبهای اجتماعی وزارت آموزش و پرورش مسئول پیگیری این موضوع است و کارگروهی هم برای بررسی این موضوع تشکیل شده است. به هرحال این موضوع نیاز به تحلیل آسیب‌شناسی دارد که ببینیم دلایل این کار چیست، چون قطعا یک دلیل واحد، انگیزه این موضوع نیست و باید هر مورد آن را تحلیل کرد.
اعضای این کارگروه چه کسانی‌اند؟
من عضو آن نیستم اما معاون تربیت‌بدنی و سلامت، معاون پرورشی، دفتر مشاوره و دفتر آسیبهای اجتماعی عضو این کارگروهند.
هنوز گزارشی از بررسی‌های‌شان در این‌باره نداده‌اند؟
یک‌بار یا دوبار گزارشی را در شورای معاونین وزارتخانه داده‌اند اما من از اقدامات دقیق‌تر در این‌باره خبر ندارم و باید از آقای دکتر حمیدی بپرسید. این گزارش‌ها بیشتر، گزارش اقدامات بود نه گزارش نتایج.
باتوجه به اطلاعاتی که تاکنون به دست شما رسیده، فکر می‌کنید بیشترین دلیل این خودکشی‌ها چیست؟ چون خیلی‌ها نقش مدارس و اضطراب‌های دانش‌آموزان را دلیل این موضوع می‌دانند.
به هرحال مورد به مورد فرق می‌کند و باید کار تحلیلی دراین‌باره انجام داد. آنچه متخصصان ازجمله انجمن روانشناسان ایران اعلام کردند حکایت از دلایل متعدد دارد، منابع علمی هم متعدد است. مثلا می‌تواند ریشه‌های وراثتی داشته باشد، استرس یا شکست‌هایی در زندگی و افسردگی.
همه اینها درست است اما وقتی وارد پرونده‌های خودکشی بعضی از این دانش‌آموزان می‌شویم، تعدادی‌شان به‌دلیل فشارهایی که در مدارس به آنها آمده، خودشان را کشته‌اند؛ مثلا مدرسه پدر و مادر این دانش‌آموزان را خواسته و آنها از اضطراب این موضوع، خودشان را در مدرسه کشته‌اند.
از این ۱۷ مورد، چندتایشان این‌طوری است که شما می‌گویید.
یعنی در سال تحصیلی گذشته ۱۷ دانش‌آموز خودکشی کرده‌اند؟
بله، تعدادی از این ۱۷ نفر به این دلیل خودکشی کرده‌اند. باید اینها را تحلیل کرد و دید که در کدام گروه این فراوانی بیشتر است.
به هرحال همین به قول شما «تعدادی» هم به‌دلیل فشارهایی که مدارس به آنها آورده است، خودکشی کرده‌اند.
باز هم نمی‌توانیم بگوییم یک عامل باعث این موضوع شده است بلکه چندعاملی است. ممکن است عامل فشار مدرسه یک جرقه بوده باشد و زمینه‌هایی که در خود فرد وجود داشته، بر آن تأثیر داشته باشد. مثلا من یادم می‌آید زمانی که معلم مدرسه بودم، به دلیل تخلف امتحانی که اتفاق افتاده بود سر صف صبحگاه، تذکر دادم و گفتم در آیین‌نامه تخلفات برای کسانی که تخلف کنند، جرایمی در نظر گرفته شده است. آن روز ۴۰۰ دانش‌آموز سر صف بودند و بعدا شنیدم که یکی از دانش‌آموزان این حرف را به خودش گرفته و دچار افسردگی شده بود. آن روز ۴۰۰ نفر حرف من را گوش می‌کردند و من مخاطب خاصی نداشتم و او هم جزو متخلفان نبود. نشان می‌دهد که خود این فرد، زمینه‌اش را داشته است. این آن چیزی است که انجمن روانشناسی هم ذکر کرده بود که دلایل خودکشی با عامل و انگیزه خودکشی متفاوت است.
شما در صحبت‌های‌تان از آیین‌نامه تخلفات نام بردید. سوالی که پیش می‌آید درباره آیین‌نامه انضباطی مدارس است. همان‌طور که می‌دانید آیین‌نامه قدیمی است و در آن روش‌های قدیمی تشویق و تنبیه مطرح شده است ولی درحال حاضر به نظر می‌رسد با توجه به تغییراتی که در سبک زندگی دانش‌آموزان به وجود آمده است، روش‌های تنبیهی و تشویقی قدیمی کارساز نیست. آیا واقعا وزارت آموزش و پرورش هیچ برنامه‌ای برای اصلاح این آیین‌نامه ندارد؟
در گفت‌وگوهایی که ما داشته‌ایم به این موضوع نپرداخته‌ایم و این پیشنهاد خوبی است. می‌توانیم این موضوع را با شورایعالی آموزش مطرح کنیم.
یعنی تا به حال در این‌باره هیچ بحثی نشده است؟
خیر، چون به این موضوع توجه نکرده بودیم که شاید موارد قدیمی این آیین‌نامه آسیب‌زا باشد و در خودکشی‌ها هم تأثیر داشته باشد. این موضوع خوبی است که شما مطرح کردید و می‌توانیم به شورایعالی بگوییم اگر در این آیین‌نامه، مواردی هست که باعث ایجاد مشکلاتی می‌شود، آن را اصلاح کند.
موضوع دیگر درباره وضع دانش‌آموزان افغان است. از سال گذشته تا به حال موضوعاتی مانند تحصیل رایگان این دانش‌آموزان مطرح شد. درحال حاضر چه تعداد دانش‌آموز افغان در دوره اول و دوم متوسطه درس می‌خوانند؟
امسال بحث این است که تحصیل این دانش‌آموزان رایگان شود. سال قبل به دلیل مصوباتی که وجود داشت، دانش‌آموزان افغان باید مقداری از هزینه تحصیلشان را پرداخت می‌کردند.
بله، از ۱۵۰ تا ۳۰۰هزار تومان بود ولی خیلی از خانواده‌های دانش‌آموزان افغان، توان پرداخت این مقدار را هم نداشتند.
به هرحال سرانه هر دانش‌آموز ما ۲ تا ۳میلیون است و از دانش‌آموزان افغان کمتر گرفته می‌شود و حتی می‌توانیم بگوییم آموزش و پرورش در این‌باره سوبسید هم می‌دهد. در دستورالعملی که امسال مرکز بین‌الملل ما تهیه کرده است، ظاهرا بحث پرداخت شهریه مطرح نشده است. پارسال حدود ۳۵۰هزار دانش‌آموز افغان در مدارس بودند اما این‌که چه تعدادشان دبیرستانی بودند، مشخص نیست چون در سامانه ما تعداد آنها تفکیک نمی‌شود. اما با این سوال شما می‌توان در سامانه سناد گزینه‌ای را گذاشت که تعداد این افراد هم مشخص شود.
سوال آخر درباره تعداد دانش‌آموزان بازمانده از تحصیل یا خارج از مدرسه است. براساس آمارهای شما از سال تحصیلی گذشته چه تعداد از دانش‌آموزان ایرانی در مقاطع ابتدایی و متوسطه از تحصیل بازمانده‌اند؟
به هرحال آموزش دوره متوسطه دوم اجباری نیست و افرادی که در این سن‌اند و در مدرسه نیستند، خارج از تحصیل محسوب نمی‌شوند بلکه افراد بیرون از مدرسه‌اند. در دوره اول متوسطه ۶درصد از دانش‌آموزان این سن به مدرسه نیامده‌اند که تعدادشان ۱۸۰ هزارنفر است. در دوره متوسطه دوم ۱۶درصد از افراد به مدرسه نمی‌روند که تعدادشان حدود ۲۸۰هزار دانش‌آموز است که البته اگر دانش‌آموزان بزرگسال را از آنها کم کنیم، چیزی حدود ۱۵۰هزار نفر خارج از مدرسه‌اند.
در دوره ابتدایی چطور؟
پوشش تحصیلی در این دوره نزدیک به صددرصد است اما تعداد معدودی از تحصیل بازمانده‌اند به‌طوری که در سال گذشته حدود ۴۰هزار نفر از آنها جذب مدارس شدند.
همین تعداد هم البته معدود نیست.
به هرحال این تعداد نسبت به هفت‌میلیون نفر بوده است.
در حال حاضر چه تعداد از دانش‌آموزان سن ابتدایی از تحصیل بازمانده‌اند؟
پوشش ما بیش از ۹۸,۵درصد است یعنی ۱.۵درصد از آنها بازمانده از تحصیلند که البته بخشی از آنها کودکانی‌اند که امکان آموزش ندارند و … . یعنی درحال حاضر ۴۰هزار دانش‌آموز ابتدایی از تحصیل بازمانده‌اند.
