حقوق شهروندی و کاهش آسیب­های اجتماعی | مجموعه یادداشتهای دانشجویان مددکاری اجتماعی در بابِ حقوق شهروندی

حقوق شهروندی

شهروندی از جمله مفاهیم نوپدیدی است که به طور خاصی به عدالت و برابری توجه دارد و در نظریات اجتماعی، سیاسی و حقوقی جایگاه خاص و ویژه ­ای دارد. شهروندی مبتنی بر سلسله مراتب، موقعیت‌هایی متمایز برای افراد، وجود شرایطی برای به رسمیت شناخته شدن، حاکمانی خاص و حکومت شوندگانی خاص نیست. نسبت و رابطه آن با دولت و جامعه نیز متفاوت است. در مفهوم شهروندی، این افراد نیستند که تابعی از دولت قرار می‌گیرند، بلکه دولت تابعی از شهروندان و مبتنی بر تصمیم ­گیری و خواست آن‌ها است. در شهروندی دولت وابسته به افراد جامعه است و برهمین مبنا است که شهروندی جزء اصول، مولفه‌ها و پیش­ شرط‌ های دموکراسی در نظرگرفته شده است. شهروندی رابطه بین فرد جامعه را در قالب حقوق و مسئولیت بازنمایی می­کند، شهروندی هر دو عنصر فردگرایانه را در خود دارد، بدین ترتیب که شهروندی از یک طرف با اعطای حقوق، فضای لازم را به فرد می­دهد که فارغ از هرگونه رقابت، منافع خود را دنبال نماید و هم چنین فرد را قادر می ­سازد که دستی در شکل دادن نهادهای حکومتی عمومی داشته باشد (فالکس، ۱۳۸۱: ۱۵).

با این وجود در عصر حاضر، «شهرنشینی» به عنوان یک پدیده اجتماعی، یکی از ضروریات زندگی محسوب می‌شود. شهروندان عموماً با سلائق و انگیزه‌های مختلف در جامعه شهری به فعالیت می‌پردازند. عده‌ای برای کسب و کار، گروهی برای پر کردن اوقات فراغت و گروهی دیگر برای آموختن مهارت‌های فردی و جمعی و… از این روی، زندگی اجتماعی مستلزم وجود روابط حقوقی بین افراد و گروه‌های مختلف جامعه می‌باشد و این روابط اجتماعی می‌بایست تحت نظم و قاعده‌ای درآید. چه آنکه، در صورت عدم وجود نظم و ضوابط در جامعه، زور، اجحاف و تزویر بر روابط بین افراد حاکم شده و این موضوع موجب ایجاد هرج و مرج و نابسامانی خواهد شد. بنابراین دولت‌ها و نهادهای عمومی با تعیین و تدوین قواعد و مقررات مربوطه، سیاست خاصی را در جهت تنظیم این روابط در پیش گرفته‌اند.

اصولاً حقوق شهروندی را می‌توان مجموعه قواعدی که بر روابط اشخاص در جامعه شهری حکومت می‌کند تعریف نمود. از این روی، حقوق شهری که موضوع آن چگونگی روابط مردم شهر، حقوق و تکالیف آنان در برابر یکدیگر و همچنین در برابر جامعه و اصول و هدف ما و وظایف و روش انجام آن است را می‌توان به عنوان اصولی بدانیم که منشعب از حقوق اساسی کشور است.

آسیب­ شناسی اجتماعی و حقوق شهروندی

آسیب­ شناسی اجتماعی) Social Pathology (مفهوم جدیدی است که از علوم زیستی گرفته شده و مبتنی بر تشابهی است که دانشمندان بین بیماری­های عضوی و آسیب­های اجتماعی (کجروی­ها) قائل می­شوند. واژه آسیب­ شناسی از دیدگاه پزشکی به فرآیند ریشه ­یابی بیماری­ ها گفته می­شود.

آسیب اجتماعی به هر نوع عمل فردی یا جمعی اطلاق می­شود که در چارچوب اصول اخلاقی و قواعد عام عمل جمعی رسمی و غیررسمی جامعه محل فعالیت کنشگران قرار نمی­گیرد و در نتیجه با منبع قانونی و یا قُبح اخلاقی و اجتماعی روبرو می­گردد. به همین دلیل، کجروان سعی دارند کجروی­ها خود را از دید ناظران قانون، اخلاق عمومی و نظم اجتماعی پنهان نمایند؛ زیرا در غیر این صورت با پیگرد قانونی، تکفیر اخلاقی، طرد اجتماعی مواجه می­شوند. آسیب­های اجتماعی پدیده ­هایی واقعی، متغیر، قانونمند، قابل کنترل و پیشگیری هستند. کنترل ­پذیری آسیب­های اجتماعی شناخت علمی آن­ها را در هر جامعه ­ای برای پاسخ به پرسش­های نظری، عملی و کاربردی از ایده­ ها و یافته ­های علمی تولید شده در برنامه ­ریزی­های کوتاه­ مدت، میان­ مدت و بلندمدت برای مقابله صحیح با آسیب­های اجتماعی، درمان یا پیشگیری از گسترش و پیدایش آن­ها را ضروری و پراهمیت می ­سازد. آسیب ­شناسی اجتماعی به بررسی انواع مشکلات می پردازد که در سطح اجتماعی مطرح هستند و سعی می کنند علل مختلف آن­ها را از جنبه‌های مختلف فردی، اجتماعی و … مورد بررسی قرار دهد.

با این وجود نقش حقوق شهروندی در کاهش آسیب­های اجتماعی چگونه است؟ به عقیده یکی از اندیشمندان در حوزه حقوق شهروندی، اگر شهروندان جهان بخواهند در کره زمین به سازماندهی خود بپردازند و شکلی از نمایندگی انتخابی دموکراتیک را بیافزایند، برای همبستگی هنجارهای خود، مبنایی جز آگاهی ندارند. اگر قرار است دگرگونی در وضع موجود رخ دهد، این شهروندان هستند که باید آگاه باشند که با هدف تبیین عوامل اجتماعی، آگاهی از حقوق شهروندی و تأثیر متغیرهای اجتماعی به آن بپردازند (هزار جریبی و همکار، ۱۳۹۰). با توجه به اینکه کنترل آسیب­های اجتماعی بسیار سخت است، به همین دلیل نیاز است که برنامه‌های پیشگیری از آسیب­های اجتماعی از طریق برگزاری کارگاه­ها و برنامه‌های پیشگیری از آسیب­های اجتماعی در سطوح مختلف فردی، خانوادگی و اجتماعی تداوم یابد تا بتوانیم به اهداف خود در راستای بهبود وضعیت جامعه برسیم و شاهد کاهش عواقب نافرجام آسیب­های اجتماعی از جمله طلاق و اعتیاد که به عنوان مهم­ترین عوامل آسیب­های اجتماعی بشمار می­روند در جامعه باشیم.

نویسنده: مرجان جعفری؛ دانشجوی رشته مددکاری اجتماعی

مجله اینترنتی مددکاری اجتماعی ایران

منابع

– فالکس ،کیث (۱۳۸۱). شهروندی. ترجمه محمد تقی افروز، تهران: انتشارات کویر.

– هزار جریبی، جعفر؛ امانیان، ابوالفضل (۱۳۹۰). آگاهی از حقوق شهرندی و عوامل موثر بر آن. مجله مطالعات پژوهش­های شهری منطقه­ای، سال سوم، شماره ۹.