حقوق شهروندی در مدارس با تأکید بر ضرورت و اهمیت آموزش

شهروند فردی است که در رابطه با یک دولت، که از سویی برخوردار از حقوق سیاسی و مدنی است و از سویی دیگر در برابر دولت تکالیفی بر عهده دارد. شهروندی منزلتی برای فرد است که در ارتباط با یک دولت ایجاد می­شود که از نظر حقوق بین­ الملل نیز محترم شمرده می­شود. به حقوق فرد و تکالیف او در برابر دولت رابطه شهروندی اطلاق می­شود که چگونگی آن را قانون اساسی و قوانین مدنی کشور معین می­کند. اساساً کسی شهروند شمرده می­شود که تنها فرمانبر دولت نباشد، بلکه از حقوق فطری طبیعی نیز برخوردار باشد و دولت این حقوق را رعایت و از آن حمایت کند. منزلت شهروندی را قوانین هر دولتی تعیین می­کند و معمولاً تابع دو عنصر است: زادگاه و دیگری ملیت پدر و مادر. شهروندی یک کشور از راه ازدواج با زن و مرد شهروند آن کشور نیز بدست می­ آید. اما این­گونه شهروندی معمولاً همه حقوق شهروندی از جمله کسب مشاغل دولتی را با خود به ارمغان نمی­ آورد.

مفهوم شهروندی همراه با مفهوم فردیت و حقوق فرد در اروپا پدید آمده است و اساساً کسی شهروند شمرده می­شود که تنها فرمانبردار دولت نباشد بلکه از حقوق فطری و طبیعی نیز برخوردار باشد و دولت این حقوق را رعایت و از آن­ها حمایت کند. آنتونی گیدنز حقوق مدنی را حقوق قانونی همه شهروندانی می­داند که در اجتماع ملی معینی زندگی می­کنند.

اما یکی از مسائل مهمی که در رابطه با مفهوم شهروند و شهروندی وجود دارد چگونگی تعلیم و آموزش این مفاهیم به شهروندان یک جامعه است تا بر اساس آن شاهد اجرای صحیح حقوق شهروندی در جامعه و شناخت وظایف و تکالیف مبتنی بر آن بود. در این رابطه صاحب­نظران، مدرسه را بهترین مکان برای آموزش و تعلیم این مقوله می­ دانند. آن­ها معتقدند چون مدرسه بعد از خانه دومین محیطی است که کودکان و نوجوانان قسمت اعظم وقت خود را در آن سپری می­کنند و نقش مهمی در رشد شخصیت و انتقال دانش و مهارت­های زندگی به آن­ها دارد، در نتیجه آشنایی با حقوق شهروندی نیز از جمله مهارت­هایی است که در مدرسه باید آموزش داده شود و دانش آموزان رده ­های مختلف تحصیلی باید حقوق، تکالیف و مسئولیت­های شهروندی را در مدرسه فرا گیرند. به عبارت دیگر گنجاندن مطالب مهم و ضروری در مورد حقوق شهروندی براساس اصول و قواعد در برنامه درسی و کاربردی ساختن آن­ها توسط نظام آموزش و پرورش حاکم بر هر کشوری، افراد متعهد، مسئول و آگاه را پرورش خواهد داد که خواهند توانست نظام نماینده _شهروند را که نظامی عادل و قانونمند است بنا نهند؛ نظامی که افراد جامعه در آن حق آزادی، حق مشارکت، حق انتخاب و … را داشته باشند. برخی از صاحب­نظران نیز ضرورت آموزش شهروندی را پرورش قابلیت­هایی در فرد که با افراد دیگر جامعه همزیستیِ اجتماعیِ سالمی پیدا کنند می­ دانند. در واقع فرد با آموزش­هایی که در زمینه حقوق شهروندی از طریق نظام آموزشی و مدارس دریافت می­ کنند به فردی مستقل که دارای احساس مسئولیت­های اخلاقی و اجتماعی رشد یافته­ ای باشد تبدیل شود و عضو سودمندی برای جامعه گردد. به همین دلیل آشنا شدن با این حقوق و ضرورت آموزش آن­ها به شهروندان، مزایای زیادی می­ تواند داشته باشد و ضرورت شکل­ گیری آن احساس می­شود.

حق آزادی و اظهارنظر، امنیت فردی، آزادی مهاجرت، آزادی اجتماعات، برخورداری از محیط زیست سالم، برخورداری از تسهیلات آموزشی بدون تبعیض، تعهدات دولت به مشورت با جامعه، احترام به عقاید همه، برابری انسان­ها، ضرورت اشتغال­زایی و آموزش برای مردمِ محلی، آزادی انتخاب و شغل، حق رأی دادن و نامزد شدن در انتخابات و … می­بینیم که هر کدام از این مولفه­ ها حق آزادی و اظهارنظر به فرد می­دهند. یعنی اینکه فرد می ­تواند اختیار بیشتری در سیاست­گذاری دولت داشته باشد و در این صورت احتمال انعکاس خواسته­ ها و آرمان­های مردم بیشتر می­ شود. این مردم عادی هستند که نتایج سیاست­های دولت را عملاً لمس می­ کنند و تنها اگر مجراهایی کارآمد و منسجم برای فشار آوردن و تأثیرگذاری از پایین وجود داشته باشد، دولت نیز نتایج واقعی عملکردهای خود را منعکس می­ کند.

حال اگر در مدارس دانش آموزان با آزادی­ هایی که جزء حقوق مدنی و سیاسی افراد است و از جمله آنها آزادی بیان، آزادی اجتماعات، امنیت فردی و … آشنا شوند، نه تنها موجب رشد فردی در آن­ها فراهم می­ گردد، بلکه باعث افزایش روحیه مشورت، مشارکت، شرکت در تصمیم­ گیری­های گروهی و توجه به انجام کارهای جمعی در آن­ها نیز می­ گردد. لازم به ذکر است که آشنایی دانش آموزان با حقوق مطرح شده و پیوستن به دیگران و تلاش برای اهداف مشترک، با هدف­ها یا تصمیم ­گیری­های جمعی و نظارت مردم بر دولت تفاوتی ندارد. چون این حقوق، پایه­ های اساس چنین قدرتی را برای جامعه فراهم می­ آورند. در ضمن دانش­ آموزان با درک اینکه حقوق آن­ها مغفول واقع نمی­ شود و تضییع نمی­گردد در انجام کارهای محوله فعالیت­های بیشتر و بهتری انجام می­دهند.

رقیه واحدی؛ دانشجوی رشته مددکاری اجتماعی
مجله اینترنتی مددکاری اجتماعی ایران