جامعه ای پیر با سالمندانی محروم | شیوع خودکشی میان «سالمندان» به گوشتان ناآشنا نباشد
شاید اخباری که گویای شیوع خودکشی میان «سالمندان» کشور است، به گوشتان ناآشنا نباشد؛ اخباری که از چندین سال پیش مورد توجه رسانه‌ها قرارگرفته؛ و شاید اگر کمی بیشتر دقت کرده باشید، مواردی را در اطرافیان، اقوام، همسایگان و فامیل خود پیدا کنید؛ پیرمردی که پیش از خودکشی به دوستانش که هر روز آنها را در بوستان کوچک محله می‌دیده، گفته«حقوق بازنشستگی‌اش آن‌قدر ناچیز است و زود تمام می‌شود که نمی‌تواند عروس، دامادها و نوه‌هایش را به خانه‌اش مهمان کند».
به گزارش مجله اینترنتی مددکاری اجتماعی ایران، روزنامه الکترونیکی امید ایرانیان نوشت: بیشتر به داستان می‌ماند اما نمی‌توان این نکته را منکر شد که گلایه سالمندان از وضعیت زندگی و نوع معیشتان تمام‌نشدنی است و به نظر می‌رسد به تغییر دولت یا سیاست‌های اجرایی در مورد آنها ارتباطی پیدا نمی‌کند؛ نهادهای مرتبط با امور این قشر از جامعه نظیر سارمان بهزیستی یا تأمین اجتماعی و… هرازچندگاهی و همزمان با اوج‌گرفتن شکایات آنها، در مورد حق و حقوق سالمندان و وظایف خود و کارهایی که در این زمینه صورت‌گرفته، نظراتی را ارائه می‌دهند.
در بیان گوشه‌ای از نیازهای سالمندان همین بس که نایب رئیس هیئت مدیره تأمین اجتماعی، یه رسانه‌ها گفته بود:«۳۵درصد فاقدبیمه بازنشستگی هستند» و این‌که «برنامه ششم توسعه درباره صندوق‌های بازنشستگی سکوت کرده است.»
علی حیدری، گفته بود: «بازنشستگان از همه عناوین خدمات بیمه‌ای به طور کامل برخوردار نمی‌شون و ما در زمینه خدمات به بازنستگان ضعف داریم و بخشی از آن ناشی از اثرات اقتصادی مثل رکود، تورم‌های چند رقمی و دو مرحله تعدیل پایه پولی در دولت قبلی است بخش دیگری هم ناشی از مشکلات مالی صندوق‌هاست.» به گفته نایب رئیس هیئت مدیره تأمین اجتماعی، «در حوزه درمان نیز یکی از مشکلاتی که با آن مواجهیم به دلیل رشد هزینه‌های درمان نسبت به رشد عمومی سایر قیمت‌ها است و این هزینه‌ها در سنین بالا برای افراد بازنشسته بیشتر از افراد جوان است که این خود موجب مشکلات مختلف برای این قشر است.»
از سوی دیگر گفته می‌شود که جمعیت ایران در حال پیرشدن است؛ تحقیقات نشان می‌دهد جهان به سمت پیرشدن حرکت می‌کند و در این میان «ایران» رتبه سوم زودتر پیرشدن را به خود اختصاص داده است؛ به طوری که طی ۱۰ سال آینده به ازای هر ۱۰ خانوار هفت سالمند بالای ۶۰ سال در کشور خواهیم داشت. پیش‌ترها کارشناسان به این نکته اشاره کرده بودند که جمعیت جوان با سن ۱۴ تا ۲۹کشور از سال ۹۲ کاهش می‌یابد و این سیر نزولی در سال ۹۵ شتاب بیشتری می‌گیرد.
با این احتساب، مشکل، دوچندان می‌شود؛ وجود و رشد مشکلات زندگی سالمندان و پابرجایی آنها و پیرشدن جمعیت کشور.
برنامه‌های دولت تدبیر و امید برای سالمندان
رئیس سازمان بهزیستی، همزمان با «روز سالمند» از حمایت‌های اجتماعی دوران سالمندی و گسترش آنها خبر می‌دهد؛ انوشیروان محسنی بندپی که در برنامه پیاده روی بزرگ اعضای کانون‌های سالمندی شهر تهران حضور می‌یابد، می‌گوید: «به برکت اقدامات اثربخش نظام سلامت امروز امید به زندگی در کشور به بالای ۷۰ سال رسیده است به همین دلیل ما با پدیده سالمندی رو به رو شده‌ایم. در سال ۱۳۳۵ نرخ این گروه سنی، سه درصد بود اما در سال ۹۰ به بیش از ۸.۹ درصد و در سال ۹۴ به حدود ۹.۱ درصد رسید.»
رئیس سازمان بهزیستی، معتقد است که «در دولت تدبیر و امید برای بهره‌برداری بهتر از دوران سالمندی با همکاری وزارت بهداشت و بهزیستی در برنامه ششم توسعه، برنامه‌هایی در راستای گسترش بنیاد فرزانگان، حمایت‌های اجتماعی و همچنین استفاده از ظرفیت‌های آنان انجام شده است.»
او همچنین از همکاری سازمان بهزیستی با معاونت زنان ریاست جمهوری در راستای گسترش بنیاد فرزانگان اشاره می‌کند و می‌گوید: «در حال حاضر جمعیتی ۴۵ هزار نفری زنان را به عنوان پایلوت این برنامه در نظر گرفته‌ایم که قرار است طی آن بر سبک زندگی سالم، تغذیه، ورزش و … تمرکز شود.»
در ایران، سالمندان کنار گذاشته می‌شوند
زهرا ساعی، نماینده مردم تبریز در مجلس شورای اسلامی و عضو کمیسیون اجتماعی مجلس دهم، در مورد توجه به امور سالمندان در مجلس به «امید ایرانیان»، می‌گوید که «ما بررسی طرح‌ها ولوایحی های مربوط به سالمندان را در اولویت قرار خواهیم داد که ببینیم آیا طرحی بوده از مجلس قبل که بررسی نشده یا نیمه‌کاره مانده است؟»
او می‌گوید: «توجه به سالمندان باید در اولویت برنامه‌های نمایندگان مجلس به ویژه کمیسیون مربوطه قرار بگیرد. همه‌جای دنیاهمین‌طور است و افرادی را که چندین سال زحمت کشیده‌اند و دارای تجربه درحوزه‌های مختلف هستند را به راحتی کنار نمی‌گذارند و ازآن‌ها در قالب‌هخای مختلفی مثل مشاور بهره می‌برند تا در کنار جوانان باشند وتجربیات خود را به آنها منتقل کنند؛ عملی که در کشور ما به وقوع نمی‌پیوندد.»
ساعی معتقد است که باید در حوزه سالمندی دست به کار کارشناسی زد تا شرایط به گونه‌ای پیش نرود که خانواده‌ها افراد سالمند را در «خانه‌های سالمندان» رها کنند ضمن این‌که در حوزه اجتماعی باید قوانین تسهیل‌کننده‌ای به وجود بیاید تا مسائل و مشکلات رفاهی سالمندان را مورد بررسی قراردهد.
این نماینده مجلس با تاکید بر این‌که بررسی حقوق سالمندان در برنامه کاری کمیسیون قرار دارد، می‌گوید :«بحث بازنشستگان و سالمندان را با رویکرد مثبتی بررسی خواهیم کرد تا چشم‌انداز صحیحی به وجود بیاید تا بفهمیم با توجه به ظرفیت‌ها و منابعی که در اختیار ما هست، و نیز مباحث اقتصادی، بتوانیم بیشترین استفاده از منابع را به نفع سالمندان داشته باشیم.
برای سالمندان تعجیل واجب است
اما در شرایط فعلی چه طرحی می‌تواند کمک‌کننده باشد که بتوان آن را در اندک زمانی اجرایی کرد چرا که درحوزه سالمندان در نظر نگرفتن زمان ممکن است به بهای تمام‌شدن زندگی سخت آنها تمام شود.
ساعی با بیان این‌که سالمندان همیشه حضور دارند، می‌گوید: «باید در بحث رفاه آنها توجه ویژه‌ای صورت بگیرد. و این‌که گذشت زمان سسب تنها‌شدن آنها می‌شوند و این نشان می‌دهد که در کنار مسائل معیشتی در مورد نحوه زندگی و عدم انفعال آنها هم دقت ویژه‌ای به خرج داد تا آنها منفعل نشوند.»
راهکاری که او برای عدم انفعال در سالمندان ذکر می‌کند، تأسیس خانه‌هایی با رفت‌وآمد در آن‌جا بتوانند با هم ارتباط بگیرند در قالبی که آنها در این مراکز جنبه‌های اجتماعی زندگی‌شان حذف نشود.»
هنوز نوبت به سالمندان نرسیده
این نماینده مجلس با بیان این‌که هنوز فرصتی برای بررسی دقیق طرح‌ها ولوایح مربوط به سالمندان به وجود نیامده، می‌گوید:«باید دقت کنیم که جای چه قوانینی در این مورد خالی است و آن را در دستور کار قرار دهیم.»
اما در مجلس گذشته تا چه حد به امور سالمندان توجه و دقت شد؟ و آیا اصلاً امور مربوط به آنها در دستور کار قرار گرفت یا به آن بی‌توجهی شد؟
ساعی می‌گوید:«در تمام ادوار به نوعی به بحث سالمندان توجه شده که میزانش کم و زیاد شده؛ این بحث باید آسیب‌شناسی شود و لازمه آن کار کارشناسانه نمایندگان است. لازم است که یک‌سری مباحث از جمله موضوع سالمندان را سرفصل وظایف خود قراردهیم.»
اگر سالمند شویم چه انتظاراتی خواهیم داشت؟
علی کرد، نماینده سیستان و بلوچستان در مجلس شورای اسلامی و دیگر عضو کمیسیون اجتماعی در رابطه با رفاهیات سالمندان در گفت‌وگو با امید ایرانیان، سالمندان را قشر عظیم و پرارزش جامعه اسلامی نام می‌گذارد و می‌گوید که «در صحبت از سالمندان باید این نکته را از نظر دور نکنیم که ما همگی روزی سالمند خواهیم شد و این سؤال برای ما پیش بیاید که روزی که سالمند شدیم، چه نیازهایی خواهیم داشت؟ چه انتظاراتی خواهیم داشت؟»
فعالیت‌های مفید اما نامطلوب
این نماینده مجلس به آن‌چه امروزه در حوزه سالمندان در کشور اجرا می‌شود، به سازمان‌ها و نهادهای برنامه‌ریز در این زمینه اشاره می‌کند که «فعالیت‌هایشان مفید است اما به هیچ‌وجه مطلوب نیست»؛ ضمن این‌که از ارائه خدمات به این قشر تاثیرگذار و البته نیازمند که روزگاری امید خانواده‌ها بوده‌اند، تشکر و تقدیر می‌کند.
سالمندانی کودک
کُرد، درتوصیف سالمندان مثالی می‌آورد و می‌گوید:«همان‌طور که یک کودک نیازمند ملزومات ضروری است که از سوی والدینش تأمین می‌شود- و این والدین هستند که هرچه در توان دارند برای کودک انجام می‌دهد- سالمندان هم نیازهای ضروری دارند که به هیچ‌وجه، به تنهایی قادر به تأمین آن نیازها نیستند؛ همان اندازه که والدین مراقب کودکان خود هستند ما هم باید مراقب سالمندان باشیم و برای زندگی آنها برنامه‌ریزی کنیم.»
با همه این‌ها عضو کمیسیون اجتماعی مجلس به این نکته اشاره می‌کند که در گوشه و کنار ایران شاهد تضییع حقوق سالمندان هستیم و مشکلاتی که برای آنها به وجود می‌آید؛ «بنابراین مسئولان، مخصوصاً نمایندگان کمیسیون اجتماعی مجلس در قبال آنها وظایف خطیری بر عهده دارند که برنامه‌ها و طرح‌هایی را ارائه دهند تا سالمندان از حالتی که اکنون به آن دچار هستند، به بهبودی نسبی در وضع معیشتی‌شان و نوعی آرامش خاطر برسند.»
هر سالمند؛ یک پرستار
اما این نماینده مجلس پیشنهاداتی برای بهبود حال و وضعیت سالمندان ارائه می‌دهد و می‌گوید:«باید قوانینی تنظیم شود و برنامه‌ها و طرح‌هایی در نظرگرفته شوند که بهبود وضعیتی معیشتی سالمندان در نظرگرفته شود و منجر به آرامش خاطر آنها شود؛ باید مواردی مثل«حق‌ازحمه» یا «حق نگهداری» برای آنها در نظرگرفته شود و در کل باید طرحی ریخته شود که برای هر سالمند، یک پرستار تمام‌وقت در نظر گرفته شود و این پرستار هم با توجه به قوانین کا مورد حمایت مالی قرار بگیرد. از سوی دیگر اگر فرزندان یا نزدیکان سالمندان از آنها نگهداری می‌کنند، به اندازه یک پرستار به آنها حق و حقوقی برای پرستاری داده شود.»
او به بحث بهداشت و درمان هم اشاره می‌کند و این‌که باید اعتباراتی ماهانه برای این موارد به سالمندان تعلق بگیرد و این‌که: «برخی بیمارستان‌ها باید تخصیصاتی را برای مداوا و پرستاری و بستری سالمندان لحاظ کنند.»
دولت اعتبار بدهد
کُرد، می‌گوید که «باید در مورد سالمندان، کلیاتی را طوری تعریف کنیم که این‌گونه نباشد که بگوییم این برنامه‌ها بار مالی سنگینی برای دولت و وزارتخانه‌ها و سالمندان دارد؛ سالمندان بر گردن ما حق دارند؛ کمترین کار این است که حداقل‌ها را برای این قشر مظلوم و بی‌دفاع تأمین کنیم؛ دولت جکهوری اسلامی باید در این زمینه تلاش و پیگیری کند و برای مصوبات مربوطه اعتبارات لازم را در نظر بگیرد و حداقل ردیفی از اعتبارات را به این کار اختصاص دهد.»
سالمندان چندبرابر محروم سیستان و بلوچستان
اما نماینده مردم سیستان و بلوچستان به وضعیت سالمندان در این استان هم اشاره‌ای می‌کند و می‌گوید:« اکثر سالمندان استان از خانواده‌ها مستضعف و کم‌درآمد هستند؛ این‌جا فاصله روستاها تا مراکز خدماتی شهرها دور است و برای رساندن بیماران علی‌الخصوص سالمندان، به مراکز درمانی، مشکلات عدیده‌ای وجود دارد.
باید اعتباراتی برای مراقبت و نگهداری و پرستاری برا مردم این مناطق بیش از سایر نقاط کشور در نظر گرفته شود؛ مناطق کمتر توسعه‌یافته و محروم کشور که این قشر آسیب‌پذیر در آن زندگی می‌کنند.»
قول‌های وزیر بهداشت
اما وزیر بهداشت دیدار عیدانه رییس جمهور با سالمندان و معلولین مرکز خیریه کامرانی شهر قدس از تدوین سند ملی سلامت سالمندان خبر می‌دهد؛ حسن هاشمی در حاشیه برنامه پیاده روی بزرگ اعضای کانون‌های سالمندی شهر تهران که به مناسبت روز جهانی سالمند برگزار شد، گفته است: «باید تلاش کنیم که آنها زندگی راحتی را پشت سر بگذارند. دولت و شهرداری‌ها نیز باید محل‌هایی را برای رفت و آمد راحتر آنها و توانبخشی اختصاص دهد که آنها سال‌های پایانی عمر را با درد کمتری پشت سر بگذارند.»
او می‌افزاید: «مهم‌ترین نیاز جمعیت سالمند کشور بیمه است که اگر خوب باشد سرمایه‌گذاری در این حوزه اتفاق می افتد. بیمارستان، پزشک و پرستاران که برای این دوره مهمتر از پزشکان هستند بخشی از این سرمایه‌گذاری هستند.»
وزیر بهداشت در ادامه به تدوین سند ملی سلامت سالمندان نیز اشاره و تصریح می‌کند: «این سند تدوین شده و امیدواریم مورد اقبال قرار گیرد. سالمندان تا زمانی که جوان بودند کشور به آنها احتیاج داشت و امروز باید مورد تکریم و احترام قرار گیرند بخشی از این وظیفه مربوط به مسئولین و بخشی از آن مربوط به فرزندان و وابستگان آنها است.»
ترس از نابودی سعادت جامعه
به گفته وزیر بهداشت، «کشوری که بزرگان خود را مورد احترام قرار ندهد هیچ وقت روی سعادت را نخواهد دید.» با توجه به این گفته و نیز با توجه به نیازهای سالمندان که می‌توان همه روزه از زبان خود آنها ریز و درشتش را شنید و کمبودهای هرازچندگاهی که از زبان خود مسئولان نقل می‌شود، به نظر می‌رسد خدشه‌دار شدن سعادت جامعه در معرض خطری جدی قرا گرفته است.
