تحلیل ساختاری- کارکردی مددکاری اجتماعی در گذر زمان

پس از عمر ۶۰ ساله مددکاری اجتماعی در ایران با یک پرسش اساسی مواجه هستیم:

مددکاران اجتماعی چقدر در جامعه شناخته شده هستند؟

سهم مددکاران اجتماعی در توسعه اجتماعی و به ‌زیستن افراد جامعه و کاهش آلام اجتماعی چقدر است؟

در پاسخ به این پرسش ها باید گفت در سیاست‌گذاریهای کلان اجتماعی بایستی تغییرات جدی انجام شود، زیرا که ساختار موجود نمی‌تواند نیازهای مددکاران اجتماعی کشور را برآورده کند.

مددکاران اجتماعی با بهره گیری از دانش علوم اجتماعی، علوم انسانی و دانش بومی و با توجه به تفاوت مردم، مناطق و شرایط هر جامعه، برنامه ریزی‌های لازم را با اولویت نیازها و مشکلات و با نگاه به آینده انجام میدهند.

مددکاران اجتماعی در هر کجای دنیا که در حال فعالیت هستند به دنبال این سه دستاورد اساسی انسان هستند: آزادی، عدالت و دموکراسی.

با توجه به اینکه ویژگی اصلی مددکاران اجتماعی حضور است. حضور در تمام شرایط و تمام عرصه ها. مددکاران اجتماعی از بیشتر عرصه های تاریخ تاکنون حضور داشته اند. آنها در جوامع ثروتمند و فقیر، اسیر و آزاد حضور دارند. برای مددکاران اجتماعی فرقی بین شرق و غرب و شمال و جنوب نیست. برای آنها فرقی بین زن و مرد نیست. آنها اهمیتی به رنگ پوست و نژاد و قومیت و دین نمی دهند. آنها در عالیترین سطح بودن یعنی خودآگاهانه زیستن قرار دارند.

نگاهی اجمالی به آغاز مددکاری اجتماعی به لحاظ ساختاری – کارکردی ما را متوجه این نکته می کند که حرفه ی مددکاری اجتماعی در ایران ناشناخته بوده و با تأسیس دانشکده خدمات اجتماعی در سال ۱۳۳۷ توسط سرکار خانم فرمانفرماییان، فارغ التحصیلان این دانشکده با پشتوانه و حمایت همه جانبه ی ایشان و شخصیت کاریزماتیکی که داشتند به فیلدهای مختلف معرفی و مشغول به کار می شدند.خانم ستاره فرمانفرمائیان که تک تک مددکاران اجتماعی پیشکسوت در خاطراتشان از ایشان به نیکی یاد میکنند؛ در حرفه مددکاری حتی به ریزترین ظریف ترین نکات اخلاقی واقف بودند. همین است که حالا خاطرات شغلی و تحصیلی شاگردانشان که دیگر غبار میانسالی روی چهره شان نشسته است، بعد از چند سال فعالیت “مدرسه عالی مددکاری اجتماعی” با مجوز وزارت علوم به دانشگاه ارتقا یافت و از طریق کنکور سراسری در دو مقطع لیسانس و فوق لیسانس دانشجو جذب می‌کرد. این مدرسه و شاگردان ستاره فرمانفرماییان خدمات اجتماعی و حمایتی بسیاری را در پرورشگاه‌ها، محله‌های فقیرنشین، مدارس، زایشگاه‌ها و درمانگاه‌ها تعریف و اجرایی کردند. شاگردان فرمانفرماییان با نظارت او در محله روسپی‌خانه‌های تهران ـ شهرنو ـ درمانگاه و محل‌های ویژه‌ای برای ارائۀ خدمات بهداشتی و درمانی به زنان روسپی راه‌اندازی کرده بودند و در آتش‌سوزی بزرگ این محله‌ در دهه چهل، در مهار آتش به مأموران آتش‌نشانی کمک کردند. اقدامات ماندگار او تأسیس مراکز رفاه در محلّه‌های فقیرنشین و حاشیه تهران بود که به کودکان و خانواده‌ها کمک‌ می‌کردند.

بنابراین مددکاری اجتماعی از مشاغل سخت است و کلید موفقیت در این حرفه تنها و تنها عشق به مردم است.

با توجه به گسترش آسیب های اجتماعی علی الخصوص آسیبهای نوظهور، حرفه ی مددکاری اجتماعی می بایستی اقدامات حرفه ای خود را با پشتوانه ای قانونی به انجام برسانند تا به اهداف کلان که همان نظام سلامت اجتماعی است محقق گردد.

در دهه پنجاه دانشکده خدمات اجتماعی، یکی از کانون های نخبگان و دانشوران علوم اجتماعی و تحقیقات آسیب شناسی اجتماعی ایران شده بود. دانشکده علاوه بر فعالیت های آموزشی و پژوهشی، در راه اندازی و اداره طرح های رفاه خانواده و مراکز رفاه مناطق محروم شهری گام های موثرتری برداشت. در گذر زمان و در دهه پنجاه چند طرح بزرگ پژوهشی با کمک های مالی سازمان برنامه در خصوص بررسی مسائل اجتماعی جامعه ایران مانند طرح پژوهش روسپی گری و طرح پژوهش مسائل و مشکلات کارگران و طرح پژوهشی و اجرایی رفاه خانواده و تنظیم خانواده و غیره و طرح پژوهش مسائل اجتماعی جامعه محروم شهرها (حاشیه نشینان) با بهره گرفتن از گروه محققان ارشد و آمارشناسان دانشکده و دانشجویان مددکاری اجتماعی به اجرا درآمد و از نتایج این تحقیقات در برنامه ریزی های رفاه اجتماعی برنامه چهارم و برنامه پنجم عمرانی قبل از انقلاب به خوبی استفاده شد.

در سالهای اخیر نیز انجمن مددکاران اجتماعی ایران که تقریباً همزمان با تأسیس حرفه مددکاری اجتماعی در ایران شکل گرفته بود و با تشکیل کانون مددکاران اجتماعی در اولین دوره های مدرسه عالی خدمات اجتماعی با همت گروهی از دانشجویان و فارغ التحصیلان این رشته این انجمن فعالیت خود را آغاز کرده بود، پس از انقلاب فعالیت آن مدتی متوقف شد و سپس در سال ۱۳۷۱ مجدداً با نام انجمن مددکاران اجتماعی ایران مجوز فعالیت گرفت. انجمن در سالهای اخیر در موضوعات مختلف از جمله مددکاری اجتماعی در سکونتگاه های غیررسمی، حوادث و بلایا، خانواده، کودکان، سالمندان، ایدز و اعتیاد و مددکاری اجتماعی در سیاستگذاری های اجتماعی فعال بوده است.

در پایان بعنوان یک مددکاری اجتماعی، به احترام ۶۰ سال حضور مددکاران اجتماعی که فراز و فرودهایی را تجربه کرده اند انتظار دارم برگزاری این کنکره به تشکیل نظام مددکاری اجتماعی در ایران منجر شود.

نویسنده: مهری فتایی؛ مددکار اجتماعی
انتشاریافته در مجموعه تخصصی مددکاری اجتماعی ایرانیان