بخش پنجم از سلسله واکاوی های مسائل اجتماعی ایران: بیماری ایدز، دلایل و پیامدهای آن بر سلامت اجتماعی

ایدز یا نشانگان اکتسابی کمبود ایمنی، نوعی بیماری است که در دستگاه ایمنی و توسط ویروس نقص ایمنی (HIV) ایجاد می‌شود، در حالی که حدود سه دهه از پدیدار شدن بیماری ایدز می گذرد، این بیماری عفونی تبدیل به یک مشکل جهانی شده و یکی از خطرات تهدید کننده ی سلامت اجتماعی محسوب می شود. در حال حاضر این پدیده صرفاً یک بیماری نیست که بتوان آن را با درمان دارویی کنترل نمود بلکه یک واقعیت و پدیده ی اجتماعی است که نیازمند تحلیل های جامعه شناختی و کلان است. با توجه به این واقعیت، دیدگاه فرد گرایانه، جرم انگاری و پزشکی نه تنها قادر به تبیین ابعاد مختلف این پدیده نیست بلکه ما را از واقعیت های مسلم و علل به وجود آورنده ی آن دور می سازد. لذا در تحلیل آسیب و مسائل اجتماعی باید به سطوح گوناگون توجه نمود و در ارایه ی راه حل نیز به ابعاد ساختاری، میانی و خرد پرداخت. امروزه بیماری ایدز و افرادی که با این بیماری زندگی می نمایند واقعیت های جامعه ی ما محسوب می شوند. روند این بیماری در حال گسترش است و دارای پیامدهای جسمی، روانی و اجتماعی می باشد چرا که بیماران مبتلا به ایدز به طور مداوم با عدم اطمینان و تردید زندگی می کنند و این امر می تواند ابعاد جسمی، معنوی، روانی، اقتصادی و فعالیت های روزمره آن ها را تحت تاثیر قرار دهد. انگ و داغ ناشی از بیماری ایدز بر افراد مبتلا مانع از حضور فعال آنها در جامعه می شود و لذا اغلب مجبور به پنهان ساختن بیماری می شوند و یا زندگی در انزوا را برمی گزینند.
بر طبق آمار مسئولین وزارت بهداشت: “هم اکنون ۳۰ هزار و ۷۲۷ مورد تا ابتدای دی ماه ۹۴ شناسایی شده اند. در حالیکه ۷۰ درصد بقیه افراد از بیماری خود بی خبر هستند. ۸۵ درصد از کل موارد شناسایی شده مبتلا به ویروس ایدز مردان و ۱۵ درصد مابقی آن ها زنان هستند و به طور کلی ۶۷ درصد در اثر اعتیاد تزریقی و ۱۸ درصد بوسیله آمیزش جنسی دچار این بیماری مهلک شده اند. در مقایسه با سال ۹۳ میزان ابتلای زنان ۴۱ درصد افزایش داشته و هم اکنون در گروه بندی سنی از بین ۳۰ درصد مبتلایان شناسایی شده، ۴ درصد زیر ۱۵ سال، ۲ درصد ۱۵ تا ۱۹ سال و ۵۵ درصد سنین ۲۱ تا ۳۵ سال را تشکیل می دهند”. همچنین تا سال ۲۰۱۰ حدود ۳۴ میلیون نفر به این بیماری مبتلا شده اند.
ابتلا به ویروس اچ آی وی حاصل عوامل متعددی است که در ذیل به برخی از آنها اشاره شده است:
۱- فقر:‌ هر چند تعاریف مختلفی تاکنون از فقر( اعم از مطلق یا نسبی) ارایه شده است در هر صورت این بیماری با فقر در معیشت، درآمد و توانایی در برآورده ساختن نیازهای اولیه در ارتباط بوده و یا از پیامدهای آن محسوب می شود. در واقع افرادی که قادر به تامین نیازهای معیشتی خود نیستند ممکن است از طریق تن دادن به رفتارهای پرخطر به این بیماری مبتلا شوند.
۲- اعتیاد: وابستگی به مواد اعتیادآور مانند هروئین و شیشه می تواند خطرات ابتلا به بیماری ایدز را تسریع نماید. مصرف تزریقی هروئین و محرک شیشه احتمال رفتارهای پرخطر جنسی را افزایش می دهد. به این دلیل این گروه از مصرف کنندگان در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارند.
۳- بی خانمانی: جمعیت افراد بی خانمان در حال افزایش است. بر اساس تحقیقات موجود حداقل ده درصد این افراد را زنان تشکیل می دهند. این گروه از زنان به دلیل زندگی در خیابان و شرایط دشوار زندگی در معرض خطرات ناشی از تجاوز و ابتلا به بیماری ایدز قرار دارند.
۴- زنان سرپرست خانوار: این گروه از زنان در معرض خطر ابتلا به ویروس اچ آی وی قرار دارند. در حالیکه جمعیت زنان سرپرست خانوار در حال افزایش است نگرانی های بسیار جدی در خصوص حمایت های خانوادگی و اجتماعی از آنها وجود دارد. برخی از این افراد به دلیل فقر معیشتی و عدم توانایی برخورداری در تامین هزینه های زندگی و کمبود حمایت های اجتماعی ممکن است مجبور به تن فروشی شوند.
۵- بالا رفتن سن ازدواج در بین جوانان: یکی از مهمترین چالش های جوانان امروز، بالا رفتن سن ازدواج می باشد. میانگین سن ازدواج در حال افزایش است و بر شمار دختران و پسران مجرد افزوده شده است. تشدید چنین روندی این گروه از جوانان را در معرض رفتارهای پرخطر و بیماری ایدز قرار می دهد.
۶- ازدواج موقت: ‌امروزه به دلیل عدم درک و تعریف درست این سنت دیرین، ازدواج موقت تبدیل به وسیله ای برای گسترش فحشا در جامعه شده است به صورتی که در قالب آئین و شعار دینی، تن فروشی در ابعاد مختلف ان در حال گسترش است.
۷- کمبود دانش و آگاهی:‌ احساس، تفکر و رفتار مثلث تغییر رفتار را تشکیل می دهند. در جامعه هر چند ممکن است کمتر کسی مطلبی در خصوص بیماری ایدز نشنیده باشد اما واقعیت این است که هنوز آگاهی محدودی در خصوص راههای انتقال و پیشگیری از بیماری ایدز و تابوهای آن در جامعه وجود دارد که مانع از آموزش به موقع و درست می گردد. هنوز بسیاری از افراد با الفبای پیشگیری از بیماری ایدز آشنا نیستند و قادر به کنترل احساسات، خشم و هیجانات خود نمی باشند. به این دلیل ما با نسلی مواجه ایم که به دلیل کمبود آگاهی در معرض پیامدهای آن قرار دارند. بسیاری از افراد قادر نیستند تا نیازهای آنی خود را به تعویق بیاندازند و به دلیل کمبود دانش عقلانی به خطرات بلند مدت فکر نمی کنند. لذا بیشتر بر زمان حال متمرکز بوده و به دنبال لذت های آنی هستند.
۸- بی توجهی سیاست گذاران اجتماعی: یکی از مهمترین چالش های موجود این است که هنوز سیاست گذاران اجتماعی واقعیت بیماری ایدز را نپذیرفته و نگاه برخی از آنها به این پدیده جرم انگارانه است به صورتی که ابتلا به ویروس اچ آ ی وی را مترادف با تن فروشی و فحشا می دانند. درحالیکه واقعیت های موجود کاملاً بر خلاف این پدیده است. امروزه ایدز یک پدیده و واقعیت اجتماعی است که حاصل عوامل فردی، خانوادگی و اجتماعی می باشد. در حال حاضر درمان قطعی برای ایدز وجود ندارد و تنها راه مبارزه با این بیماری پیشگیری از آن است. برای کاهش روند رو به رشد این پدید نیز ضروری است تا در سطوح مختلف پیشگیری اعم از پیشگیری اولیه، ثانویه و ثالثیه برنامه و اقداماتی در نظر گرفته شود که در ذیل به برخی از آنها اشاره می شود:
– آگاه سازی جامعه نسبت به پیامدها، دلایل بروز و شیوع آنها با استفاده از آموزش های همگانی و مبتنی بر مدرسه و دانشگاه.
– گسترش آموزش مهارت های زندگی مانند مهارت خود کنترلی، مدیریت هیجانات، خشم و … .
– افزایش حمایت های اجتماعی از اقشار آسیب پذیر و یا در معرض آسیب نظیر زنان سرپرست خانوار، مردان و زنان بی خانمان و آسیب دیده.
– اتخاذ سیاست گذاری های کلان به منظور ارتقاء سطح بهداشت، درمان و کیفیت زندگی اعضای جامعه.
– فراهم کردن خدمات درمانی مناسب برای افراد مبتلا، دسترسی آسان به اطلاعات و مراکز ارایه دهنده ی خدمات.
– به رسمیت شناختن حقوق اجتماعی و انسانی افراد مبتلا به اچ آی وی و آموزش جامعه به منظور انگ زدایی و کاهش تبعیض اجتماعی.

نویسندگان: سلمان قادری | مددکار اجتماعی و دانشجوی دکتری جامعه شناسی
لیلا فرقانی | دانشجوی دکتری جامعه شناسی
پایگاه اطلاع رسانی مددکاران اجتماعی ایران