اقدام پژوهی: حلقه مفقوده در پژوهش مددکاری اجتماعی

اقدام پژوهی اخیراً در حوزه­ هایی چون ارتقای سلامت، آموزش، پیشگیری از آسیب­های اجتماعی، خدمات توانبخشی، حمایت از خانواده ­ها و افراد بی­ خانمان بسیار مورد توجه قرار گرفته است. هدف از اقدام پژوهی، افزودن دانش عملی و توانمندسازی عمل کنندگان درباره پدیده ­هایی است که با آن مواجهند، این نوع پژوهش دارای اهداف توانمندسازی، مشارکت، تشریک مساعی و رشد جامعه است. جنبه­ های عملی در اقدام پژوهی چنان است که آن را برای انجام استراتژیک یک اقدام، مناسب می­سازد. به عبارت دیگر، پژوهشگری که به اقدام پژوهی می­پردازد، آگاهانه درباره فعالیت­های خود به آزمایش پرداخته تا ضمن شناسایی ابعاد مختلف این فعالیت­ها بتواند در راه بهبود آنها، با شناخت عملی اقدام کند (بازرگان، بی­تا). در این روش که یافته­ های پژوهشی توسط خود پژوهشگر مورد استفاده قرار می­گیرد، هدف اصلی روی مسائل رو در رو و عملی روزمره است. به همین دلیل روش کار آن، تا حدودی متفاوت با پژوهش­های دانشگاهی است (عبادی، ۱۳۸۷). در مقایسه با پژوهش­های دیگر که مسیر پژوهش معمولاً خطی و تا حدودی تمام مراحل از پیش تعیین شده است، مراحل اقدام پژوهی در عین پیروی از مراحل دارای انعطاف بیشتری است.

اقدام پژوهی به طور ساده دارای سه مرحله عمده است: تشخیص، تغییر و ارزیابی.

بدین ترتیب اقدام پژوه مسأله­ ای را تشخیص می­دهد و تلاش می­کند وضع نامطلوب را تغییر دهد و این تغییر را ارزیابی علمی ­کند. اگر پاسخ مثبت بود کار را ادامه می­دهد در غیر این صورت به راه­های دیگری می­اندیشد و محقق در هر زمان صلاح بداند به تغییر راه حل و اجرای مجدد عملیات می­پردازد (نحریر و همکاران، ۱۳۹۴). انواع مختلفی از روش اقدام پژوهی از سوی نویسندگان گوناگون ارائه شده است اما به طور کلی در همه این روش­ها از یک فرآیند سیستماتیک مشاهده، تفکر، برنامه­ ریزی و اقدام استفاده می­شود. این فرآیند معمولاً سیکل وار نشان داده می­شود (کرین، ۲۰۱۱). (شکل زیر نشان دهنده این چرخه است)

از آنجا که اقدام پژوهی همراه با مردم است نه برای مردم، به عنوان پارادایم جدید مطرح است. در این روش شرکت کنندگان به جای این که نمونه پژوهش (همانند سایر پژوهش­­ها) باشند، به عنوان مشارکت کنندگان پژوهش محسوب می­شوند. در اقدام پژوهی کار عملی بین افراد شرکت کننده تقسیم می­شود. همین امر سبب افزایش علاقمندی افراد مشارکت کننده می­شود. تعامل بین محققان، مشارکت کنندگان و نمونه­ های پژوهش از مشخصات اقدام پژوهی است و موجب توانمندی افرادی که در فرآیند تحقیق به جهت حل مشکلات دنیای واقعی فعالیت می­کنند، می­شود. (نحریر و همکاران، ۱۳۹۴).

اقدام پژوهی جایگاه ویژه ­ای در علوم اجتماعی دارد و در حل مسائل اجتماعی بسیار کابرد دارد و هم به عنوان یک فلسفه و هم یک متدولوژی در فرآیند تحقیق شناخته شده است اما متأسفانه در مددکاری اجتماعی ایران مورد غفلت قرار گرفته است.

نویسنده: کبری واعظی | کارشناس ارشد مددکاری اجتماعی
پایگاه اطلاع رسانی مددکاران اجتماعی ایران

منابع

• بازرگان، عباس (بی­تا). اقدام پژوهی و کاربرد آن در تعلیم و تربیت. تعلیم و تربیت ۳۵ و ۳۶: ۴۳- ۵۲٫
• عبادی، غلامحسن (۱۳۸۷). روش تحقیق اقدام پژوهی. مدارس، ۳: ۷۱- ۷۳٫
• نحریر، بتول. عبادی، عباس. ونکی، زهره. خادم الحسینی، محمد. مختاری نوروزی، جمیله (۱۳۹۴). کاربرد اقدام پژوهی در آموزش پرستاری، پژوهش سلامت، ۱(۱): ۵۹- ۶۷٫
• Crane, ph. Oregan, M (2011). Participatory action research workbook. Queensland university of technology. Faculty of health. Social work and human services program.