اقدام پژوهی اخیراً در حوزه هایی چون ارتقای سلامت، آموزش، پیشگیری از آسیبهای اجتماعی، خدمات توانبخشی، حمایت از خانواده ها و افراد بی خانمان بسیار مورد توجه قرار گرفته است. هدف از اقدام پژوهی، افزودن دانش عملی و توانمندسازی عمل کنندگان درباره پدیده هایی است که با آن مواجهند، این نوع پژوهش دارای اهداف توانمندسازی، مشارکت، تشریک مساعی و رشد جامعه است. جنبه های عملی در اقدام پژوهی چنان است که آن را برای انجام استراتژیک یک اقدام، مناسب میسازد. به عبارت دیگر، پژوهشگری که به اقدام پژوهی میپردازد، آگاهانه درباره فعالیتهای خود به آزمایش پرداخته تا ضمن شناسایی ابعاد مختلف این فعالیتها بتواند در راه بهبود آنها، با شناخت عملی اقدام کند (بازرگان، بیتا). در این روش که یافته های پژوهشی توسط خود پژوهشگر مورد استفاده قرار میگیرد، هدف اصلی روی مسائل رو در رو و عملی روزمره است. به همین دلیل روش کار آن، تا حدودی متفاوت با پژوهشهای دانشگاهی است (عبادی، ۱۳۸۷). در مقایسه با پژوهشهای دیگر که مسیر پژوهش معمولاً خطی و تا حدودی تمام مراحل از پیش تعیین شده است، مراحل اقدام پژوهی در عین پیروی از مراحل دارای انعطاف بیشتری است.
اقدام پژوهی به طور ساده دارای سه مرحله عمده است: تشخیص، تغییر و ارزیابی.
بدین ترتیب اقدام پژوه مسأله ای را تشخیص میدهد و تلاش میکند وضع نامطلوب را تغییر دهد و این تغییر را ارزیابی علمی کند. اگر پاسخ مثبت بود کار را ادامه میدهد در غیر این صورت به راههای دیگری میاندیشد و محقق در هر زمان صلاح بداند به تغییر راه حل و اجرای مجدد عملیات میپردازد (نحریر و همکاران، ۱۳۹۴). انواع مختلفی از روش اقدام پژوهی از سوی نویسندگان گوناگون ارائه شده است اما به طور کلی در همه این روشها از یک فرآیند سیستماتیک مشاهده، تفکر، برنامه ریزی و اقدام استفاده میشود. این فرآیند معمولاً سیکل وار نشان داده میشود (کرین، ۲۰۱۱). (شکل زیر نشان دهنده این چرخه است)
از آنجا که اقدام پژوهی همراه با مردم است نه برای مردم، به عنوان پارادایم جدید مطرح است. در این روش شرکت کنندگان به جای این که نمونه پژوهش (همانند سایر پژوهشها) باشند، به عنوان مشارکت کنندگان پژوهش محسوب میشوند. در اقدام پژوهی کار عملی بین افراد شرکت کننده تقسیم میشود. همین امر سبب افزایش علاقمندی افراد مشارکت کننده میشود. تعامل بین محققان، مشارکت کنندگان و نمونه های پژوهش از مشخصات اقدام پژوهی است و موجب توانمندی افرادی که در فرآیند تحقیق به جهت حل مشکلات دنیای واقعی فعالیت میکنند، میشود. (نحریر و همکاران، ۱۳۹۴).
اقدام پژوهی جایگاه ویژه ای در علوم اجتماعی دارد و در حل مسائل اجتماعی بسیار کابرد دارد و هم به عنوان یک فلسفه و هم یک متدولوژی در فرآیند تحقیق شناخته شده است اما متأسفانه در مددکاری اجتماعی ایران مورد غفلت قرار گرفته است.
نویسنده: کبری واعظی | کارشناس ارشد مددکاری اجتماعی
پایگاه اطلاع رسانی مددکاران اجتماعی ایران
منابع
- بازرگان، عباس (بیتا). اقدام پژوهی و کاربرد آن در تعلیم و تربیت. تعلیم و تربیت ۳۵ و ۳۶: ۴۳- ۵۲٫
- عبادی، غلامحسن (۱۳۸۷). روش تحقیق اقدام پژوهی. مدارس، ۳: ۷۱- ۷۳٫
- نحریر، بتول. عبادی، عباس. ونکی، زهره. خادم الحسینی، محمد. مختاری نوروزی، جمیله (۱۳۹۴). کاربرد اقدام پژوهی در آموزش پرستاری، پژوهش سلامت، ۱(۱): ۵۹- ۶۷٫
- Crane, ph. Oregan, M (2011). Participatory action research workbook. Queensland university of technology. Faculty of health. Social work and human services program.
